Het dinsdag begonnen offensief tegen milities die de tweede stad van het land in hun greep hebben, heeft al aan zeker vijftig mensen het leven gekost, aldus de politie. Ook breidde de onrust zich uit van Basra naar de hoofdstad Bagdad, waar nog eens twintig doden vielen, en andere steden in het zuiden van Irak.Het offensief in Basra kan een einde maken aan de relatieve rust die Zuid-Irak het afgelopen halfjaar kende. De invloedrijke jonge geestelijke Moqtada al-Sadr is een van de belangrijkste doelwitten van de operatie. Basra is grotendeels in handen van milities, waaronder het Mahdileger, strijders die loyaal zijn aan de invloedrijke sjiiet.

Al-Sadr heeft zijn aanhangers opgeroepen tot demonstraties en protesten tegen de legeractie. Tevens heeft hij de Iraakse regering woensdag onderhandelingen aangeboden om de crisis te stoppen. Premier Nuri al-Maliki (ook een sjiiet) moet dan wel eerst zelf de stad te verlaten. Een delegatie parlementariërs zou dan naar Basra moeten reizen om via gesprekken rust en orde te herstellen. Al-Maliki kwam maandagavond in de oliestad aan om hoogstpersoonlijk toe te zien op de operatie die de stad moet zuiveren van milities en criminele bendes.

In februari verlengde Al-Sadr nog een eenzijdig bestand. De terughoudende opstelling zorgde er mede voor dat de bloedige broederstrijd tussen sjiitische en soennitische Irakezen halverwege vorig jaar luwde. Die burgeroorlog kostte de afgelopen jaren tienduizenden mensen het leven.

De Iraakse regering heeft in Basra volgens een Britse bron 30.000 militairen en agenten ingezet. Die worden vanuit de lucht gesteund door Britse en Amerikaanse helikopters en gevechtstoestellen. In twee dagen van gevechten vielen naast de 50 doden ten minste 220 gewonden. Onder hen zijn veel burgers. Uit woede over de legeroperatie braken dinsdag ook onlusten uit in Bagdad, waar het Mahdileger weer de straat opging. In de hoofdstad werden naast de 20 doden 140 gewonden geteld.

In de stad Basra met 1,8 miljoen inwoners maakten milities, doodseskaders en criminele bendes tot nu toe feitelijk de dienst uit, vooral het Mahdileger. Dat telt meer dan 15.000 leden, die soms ook weer hun eigen agenda hebben. Sinds het vertrek van Britse militairen uit de stad, vorig jaar zomer, is de chaos er alleen maar toegenomen.

Met de krachtmeting in het sjiitische zuiden neemt Al-Maliki volgens waarnemers een gevaarlijke gok. Veel inwoners, vooral jongeren en werklozen, dragen Al-Sadr op handen. Ook kan de oliestroom uit het zuiden van Irak al binnen enkele dagen worden verstoord als arbeiders hun werk niet meer kunnen bereiken als gevolg van de gevechten. Dat zei een functionaris van de Southern Oil Company woensdag. In de provincie Basra worden dagelijks 2 miljoen vaten olie opgepompt, waarvan 1,5 miljoen bestemd zijn voor de export. Het is de belangrijkste inkomstenbron van Irak.