Aan mensen die reizen is tegenwoordig geen gebrek. Volgens de Wereld Toerisme Organisatie van de VN brengt de reis- en toeristische sector 730 miljard dollar per jaar binnen. Een ongelooflijk bedrag. Binnenkort zou hij de grootste sector van de economie, olie, zelfs voorbij kunnen streven. De meeste toeristen zijn op zoek naar de Grote Z’s: Zon, Zand en Zee, zo nodig gekruid met een snufje cultuur.Dat mensen als toerist alle kanten uitwaaieren is een ontwikkeling van tamelijk recente datum. Het is nog maar twee of drie generaties geleden dat je als Nederlander amper de grens over kwam.

Ga je nog wat verder terug in de tijd, dan vormde zelfs de kerktoren van het volgende dorp de grens van jouw wereld. Ik hoorde pas een goede bekende vertellen dat haar oma tijdens haar hele leven de zee niet had gezien. En dat was niet alleen omdat het strand voor deze piëtistische dame als iets goddeloos werd beschouwd: je leefde gewoon binnen een kleiner geografisch gebied. Je ging niet op vakantie, hooguit eens een keer op familiebezoek.

Paul Scheffer bracht het kosmopolitisme onlangs ter sprake tijdens een congres in Utrecht over Nederlands erfgoed en culturele diversiteit. Scheffer schetste hoe een ”kosmopolitische elite” in Nederland in verbinding staat met de hele wereld, terwijl het ”tribale deel” van de bevolking zich ophoudt in de provincie en zich zorgen maakt over de teloorgang van de Nederlandse cultuur.

De elite ziet de noodzaak van internationalisering in. En het tribale deel trekt zich terug, omdat het zich bedreigd voelt en iets kwijtraakt dat vertrouwd en dierbaar is. „Als gevolg van globalisering en immigratie heeft men het gevoel: deze samenleving is de onze niet meer”, vatte Scheffer samen.

Het is misschien aantrekkelijk om een kosmopolitische elite te stellen tegenover het meer provinciale deel van de Nederlandse bevolking. De elite vormt dan de culturele voorhoede in de grote steden die zich heeft aangepast aan de nieuwe situatie en geduld moet oefenen met de provin-(is0(

ciaaltjes die zo ver nog niet zijn.(is2m(

Zo simpel ligt het allemaal echter niet. De spanning tussen kosmopolitisme en provincialisme, tussen globalisering en trots op het eigen erfgoed, is geen strijd tussen groepen mensen.

De strijd tussen de oude en de nieuwe Nederlander zit in die Nederlander zelf, merkte dr. Jan Vaessen van het Openluchtmuseum tijdens de bijeenkomst terecht op. Hij zit in de museumdirecteur die zijn collega’s in China advies geeft en zich tegelijk aangetrokken voelt tot de fysieke nabijheid van zijn dorp in de Achterhoek. Hij zit in de Turk uit de Utrechtse wijk Ondiep die zomers zes weken naar zijn geboorteland afreist.

Wanneer mag je jezelf een kosmopoliet noemen? Hoeveel moet je dan van de wereld gezien hebben? Ik zou het niet durven zeggen.

Wat wel duidelijk is: een wereldburger moet in elk geval wortelen in de eigen cultuur, in de eigen geboortegrond, geschiedenis en gewoonten. Om het met de Duitse schrijver Siegfried Lenz te zeggen: „Weltkunde fängt mit Heimatkunde an.”

De ware kosmopoliet heeft oog voor zijn woonomgeving, cultuur en geschiedenis. Want als je thuisland je onverschillig laat, hoe kun je dan oprechte belangstelling opbrengen voor andere oorden? Wie achteloos omgaat met zijn culturele erfgoed, leeft als een toerist in zijn vaderland en zal het elders ook niet veel verder schoppen. Kortom, een kosmopoliet moet over een gezonde dosis provincialisme beschikken.

Reageren aan scribent? beeldenstorm@refdag.nl.