Een pastoor, een dominee en een rabbijn zaten te discussiëren met elkaar over de oorsprong van het leven. Wanneer is er voor het eerst sprake van leven? De dominee antwoordde: „Bij de conceptie.” Maar de pastoor meende dat er pas sprake was van leven bij de geboorte. De rabbijn antwoordde: „Bij ons begint het leven pas wanneer de kinderen de deur uit zijn!”

Er wordt zeer verschillend gedacht over de oorsprong van het leven en of het geoorloofd is om met menselijke embryo’s te experimenteren. Het Vaticaan heeft inmiddels het klonen van embryo’s scherp veroordeeld, de Russisch-Orthodoxe Kerk dreigt met excommunicatie. Het vernietigen van embryo’s staat volgens deze kerk gelijk aan abortus. Menselijke wezens worden geproduceerd en vernietigd om anderen te behandelen, aldus het Vaticaan.

Tot op heden zijn de prachtige toekomstbeloften nog niet ingelost. De gekloonde embryo’s stierven allemaal voordat ze zich hadden gedeeld tot een klompje van acht cellen.

Gods troon
Wat zegt het Jodendom over deze jongste medische ontwikkelingen? Is het geoorloofd om embryo’s speciaal tot stand te brengen voor wetenschappelijk onderzoek? Mag men genetisch identieke wezens laten ontstaan ter wille van kloontechnieken?

Anders dan de Rooms-Katholieke Kerk kennen wij geen natuurwetdoctrine, waarin experimenten met het levensbegin principieel worden afgewezen. Wij gaan ook niet op Gods troon zitten. God gaf ons toestemming om te genezen (Ex. 21:19). Natuurlijk moet alles gedaan worden om defecten en sociale problemen te voorkomen, maar dit raakt niet de principiële discussie.

Uit Genesis 9:6 leidt rabbi Jisjmaël in de talmoed het abortusverbod af: „Hij die het bloed van de mens in de mens vergiet, diens bloed zal vergoten worden.” Beschermwaardigheid van het leven wordt hierbij dus afhankelijk gesteld van een dragende baarmoeder. De Jeruzalemse autoriteit rabbi Moshe Sternbuch borduurt hierop voort en stelt dat het abortusverbod daarom niet geldt voor een ingevroren, bevruchte eicel. Indien er geen andere mogelijkheden zijn om mensen te redden, heet het buitenbaarmoederlijk embryo –nog niet eens acht cellen– geen beschermwaardig leven. Er is ook geen sprake van abortus, omdat de bevruchte eicel nog niet in een baarmoeder is geweest.

Stamcellen ontwikkelen om defecte organen te genezen, is dus zeker toegestaan.

Oorsprong
Het speciaal tot stand brengen van embryo’s voor wetenschappelijk onderzoek gaat de meeste mensen nog een stap te ver. Voor velen vormt dit een aantasting van het respect voor menselijk leven. Maar wat is de status van een buitenbaarmoederlijke, bevruchte eicel?

Volgt het Jodendom de ”oorsprongsdefinitie”, zodat menselijk leven reeds menselijk leven is zodra het voortkomt uit mensen, of is er meer nodig? Het Joodse antwoord luidt dat een embryo buiten de baarmoeder nog geen mens heet. Als er geen andere mogelijkheden zijn om mensen nieuwe organen voor transplantatie te geven of ziekten te genezen, mag men embryonale stamcellen in kweek brengen voor celkerntransplantatie.

Niet onetisch
In augustus 2000 werd in Colorado een jongetje geboren bij wie, toen hij nog embryo was, getest was of hij een goede donor zou zijn voor zijn zieke zusje, die een erfelijke aandoening aan het beenmerg had en op zeer korte termijn nieuwe bloedcellen nodig had. Binnen een maand na de geboorte van het broertje vond beenmergtransplantatie plaats en het meisje maakte daarna bijna 90 procent kans om te blijven leven. Volgens het Jodendom is het niet werkelijk onethisch om met stamcellen te experimenteren voor dringende ziektegevallen.

Moeilijk blijft natuurlijk het maatschappelijke argument: Waar ligt de grens?

Bezield
Mocht het in de toekomst mogelijk blijken om embryo’s volledig kunstmatig buiten de baarmoeder te laten volgroeien tot gezonde baby’s, dan hebben de Joodse geleerden reeds nu uitgemaakt dat de baby gewoon een mens is en bezield is met Goddelijke geest, evenals ieder ander mens.

Voorzichtigheid blijft, als altijd, zeker geboden. Misbruik moet ten ene male worden voorkomen. Maar dit betekent niet dat we zo een veelbelovende nieuwe techniek niet verder moeten onderzoeken!

De auteur is rabbijn van Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap en rector van het Nederlands Israëlietisch Seminarium.