In de twintigste eeuw bonden christenen de strijd aan met de secularisatie door middel van handhaving van de eigen zuil en het tegengaan van verkeerde maatschappelijke ontwikkelingen. Strijdbare clubs werden opgericht, zoals de Evangelische Omroep. We waren tégen abortus, vóór Israël, tégen de communisten en de evolutietheorie, vóór het creationisme.Na de val van de muur en onder paars I en II verdween de relevantie van deze strijd. Nederland is definitief geseculariseerd en de christenheid heeft geen vanzelfsprekende aanspraken meer op macht. Dat is lastig, want denken in termen van macht en invloed ben je niet zomaar kwijt. Velen passen de boodschap of de vorm aan om de aansluiting niet te missen. De vraag is echter of we zo niet verder van huis raken.

Afgelopen jaar bezocht ik met mijn oudste zoon Buchenwald, het beruchte concentratiekamp, waar de ovens voor de Joden er als nieuw bij staan. Slechts 10 kilometer verderop ligt Weimar, een Duitse cultuurhoofdstad. Ernstige zonde en ellende op 10 minuten rijden van hoge cultuur.

Augustinus wist het al: cultuur en menselijke deugd, dat is vergulde zonde. Het is dus altijd oppassen geblazen, ook met christelijke cultuur en wetenschap. Het is misschien wel goed dat wij de macht kwijt zijn, om ons weer te realiseren dat het hier beneden niet is.

Vreemdelingschap
Constantijn de Grote sloot in de vierde eeuw een verbond tussen kerk en staat. Het resultaat was echter geen kerstening van de wereld. De kerk werd meer deel van de wereld dan vreemd element in de wereld. Het meest kostbare van het christelijk geloof, het vreemdelingschap in de wereld, gaat dan verloren. Een christen is schildwacht van de eeuwigheid (Calvijn) en deze heeft een zekere onthouding nodig om beneveling te vermijden. De kerk, de christen werkt fragmentarisch, incidenteel in op het publieke domein, niet als toren of zuil maar als zout.

Daarom moeten wij in het christelijk onderwijs niet al te gemakkelijk meekakelen met al die rapporten. Leraarschap is eigenaarschap? Nou, we zijn volgens de Bijbel en de Heidelbergse Catechismus veeleer eigendom dan eigenaar. Betrokken onderwijs? Nou we zijn getrokken, uit de duisternis. Een register van leraren? Nou, docenten kunnen beter in het boek des levens staan, samen met hun studenten. Hebben wij kennis? Nou, wat meer is, we zijn gekend (Gal. 4:9).

Pragmatisch
Jezus zegt: „Gij zijt het zout der aarde; indien nu het zout smakeloos wordt, waarmee zal het gezouten worden?” (Matth. 5:13). Zout reinigt, zuivert en doordringt. Zout en zuurdesem moeten niet naast of boven het deeg zweven, maar erin gaan. En nu de kerk macht en invloed is kwijtgeraakt is dat precies de taak van het christelijk onderwijs geworden. Laat ik hiervan een praktisch, veelbetekenend voorbeeld geven.

De jonge Engelse puritein John Harvard besefte de noodzaak van goed onderwijs voor de Nieuwe Wereld en vertrok in 1637 met 400 boeken naar Amerika. Net aangekomen in Massachusetts overleed hij, op 31-jarige leeftijd. De boeken en de helft van zijn nalatenschap liet hij na aan het plaatselijke New College dat dan ook werd omgedoopt in Harvard College, de oudste Amerikaanse universiteit, inmiddels een topuniversiteit. Sinds kort is Harvard de bakermat van een nieuw netwerk van christenstudenten en -academici (Veritas).

Laten wij in navolging van deze Angelsaksische kerkelijke en theologische traditie ook zo’n pragmatische houding kiezen. Geen dogmatische vastheid nastreven, maar christelijke karaktervorming. Geen dikke handboeken schrijven, maar gerichte brochures. Niet al te veel training in christelijk leiderschap en management, maar zorgen dat onze studenten ondankbare rollen in het leven op zich nemen. Christelijke waarheid moet werken, zij is zelfs een persoon, Jezus, geen denksysteem.

Onze grondslag moet geen gestolde lava worden, maar moet iets houden van een werkende vulkaan. We moeten oude waarheden niet alleen maar herhalen. Waarheid is geen korreltje op een weegschaal, maar bazuingeschal. En een belijdenis is geen stok om te slaan, maar een staf om te gaan.

De auteur is voorzitter van het college van bestuur van de Christelijke Hogeschool Ede. Dit artikel is een deel van de nieuwjaarstoespraak die hij maandag hield.