Toen de commerciële zenders bijna twintig jaar geleden hun intrede deden, somberde menigeen dat het gedaan zou zijn met het publiek bestel. Tot die tijd werd het aanbod op de Nederlandse tv bepaald door een stuk of tien omroepmaatschappijen, waarvan de meeste een levensbeschouwelijke achtergrond hadden. Ik zal de laatste zijn die zegt dat het allemaal zo fraai en oorbaar was wat er op de buis kwam in de tijd dat de publieke zenders de dienst uitmaakten. Maar één ding moest wel worden gezegd: de smaak van de kijker was bij zenders als VARA, NCRV, VPRO en de EO niet bepalend. Zij hanteerden een eigen standaard en of je het er nu mee eens was of niet, ze lieten zich niet (louter) door de massa en de macht van de grote getallen leiden.De commerciële zenders, zoals RTL, Veronica en SBS, deden (en doen) dat duidelijk wel. Berucht is de uitspraak van een RTL-kopstuk dat als de mensen de hele avond blote borsten willen zien, hij dan gewoon de hele avond blote borsten op het scherm brengt. Wat er in al die jaren aan kijkvoer door dit soort lieden is bedacht, ontwikkeld en opgediend, is bar en boos. Neem als voorbeeld een van de laatste spraakmakende series, De Gouden Kooi. Een stel opgefokte jongens en meiden worden in een huis opgesloten. De commerciële zender die de formule heeft bedacht, zendt vervolgens dagelijks uit wat de deelnemers in en buiten het bed met elkaar uitspoken. Zelfs in de Tweede Kamer werd stelling tegen het programma genomen en echt niet alleen door SGP en CU. Dat soort vuilnis wordt dus de huiskamers in gekieperd als de (wan)smaak van het grote publiek de norm wordt.

Iedereen die het maatschappelijk klimaat ter harte gaat, sloeg de vrees om het hart toen de commerciëlen hun intrede deden. De zorg was niet alleen dat het tv-aanbod zou worden uitgebreid met allerhande vunzigheid, maar dat ook de publieke omroepen zich in dit maatschappelijk verval lieten meeslepen. In het somberste scenario zou er op de publieke netten hooguit een handjevol bejaarde, intellectuele kijkers overblijven. Tegen de perverse verleidingen van RTL en SBS zou het gros van de kijkers immers niet bestand zijn. Eerlijk gezegd dacht ik dat zelf ook. De samenleving leek in ijltempo de morele afgrond in te glijden.

Toch is die prognose niet helemaal uitgekomen. Een hoopvol teken was dat de toenmalige staatssecretaris Van der Laan van Mediazaken in 2006 in een notitie aangaf dat de publieke omroepen zich niet alleen door de kijkcijfers moesten laten leiden. Ze koos voor kwaliteit. Daarmee wierp ze een forse hindernis op voor degenen in Den Haag en Hilversum die ongegeneerd de smaak van de massa willen volgen. Ze mag dan van D66 zijn, maar dat moet haar nog altijd worden nagegeven.

Dat beleid heeft effect gesorteerd. Wie de kijkcijfers voor Nederland 1 over 2007 bestudeert, ontdekt dat weliswaar diverse luchtige amusementsprogramma’s hoog eindigden, maar dat hetzelfde geldt voor allerlei informatieve programma’s. Zo was het consumentenprogramma Radar goed voor ruim 2 miljoen kijkers. Dat is voor Hilversumse begrippen erg veel. Die kijkers verkiezen dan toch serieuze informatie boven de blote borsten van de geldmaniakken.

Een ander opmerkelijk bericht van deze week was dat EO-presentator Boomsma een recordaantal interviewaanvragen kreeg om over een serie programma’s te vertellen waarin een striktere seksuele moraal wordt bepleit. Dat was tien jaar geleden ondenkbaar. De EO-programmamakers zouden als preutse zondagschoolleiders zijn weggehoond. Nu mocht Boomsma overal en aan iedereen uitleggen waarom liefde en trouw bij elkaar horen. Ook de emancipatienota die minister Plasterk september vorig jaar vrijgaf, is een voorbeeld van de andere wind die er waait. In die nota wordt stelling genomen tegen de trend om vrouwen als lustobject neer te zetten. Als je bedenkt dat er nog maar enkele decennia geleden een overheidsnota verscheen waarin zelfs pedofilie als een normaal verschijnsel werd neergezet, dan is toch wel wat veranderd. Natuurlijk, een zwaluw maakt nog geen zomer. Twee of drie ook niet. Maar ze vliegen er wel, die vogels.