Pans, directeur van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, overhandigde maandag in aanwezigheid van een gering aantal mensen het eerste exemplaar van het boekje ”De slag om de Domstad” aan Samhoud. Dat gebeurde juist op de dag dat de campagne voor het burgemeestersreferendum in Eindhoven van start ging. Volgens Pans was dat niet bewust gedaan. „Ik wilde het doen na de installatie van burgemeester Wolfsen en voor het referendum in Eindhoven, om te voorkomen dat mijn boek achterhaald zou zijn.”Het burgemeestersreferendum in Utrecht, van 10 oktober, liep uit op een fiasco. Nog geen 10 procent van de kiesgerechtigde domstedelingen ging naar de stembus. Het grootste kritiekpunt was dat er niets viel te kiezen: beide kandidaten waren van de PvdA. Uiteindelijk bleek dat zelfs de nummers 3 en 4 ook van die partij waren. In Eindhoven is het niet anders gesteld. Daar hebben de inwoners op 23 januari opnieuw keuze uit twee sociaaldemocraten. Het verschil is wel dat de kandidaten in die stad al een band hebben met Eindhoven. Voor Utrecht gold dat Pans en Wolfsen nauwelijks binding hadden met de stad.

Nadat het Utrechtse referendum bloedeloos verliep, wordt het in Eindhoven erop of eronder. Als de vereiste 30 procent opkomst daar niet wordt gehaald, is het waarschijnlijk gedaan met deze vorm van het kiezen van een burgemeester. Wordt het minimum wel gehaald, dan is er een kansje dat het referendum vaker wordt ingezet. Pans wilde maandag niet uitgebreid ingaan op de situatie in Eindhoven. Hij waagde zich niet aan een voorspelling over de uitslag of de opkomst. „Ik kan niet koffiedik kijken, maar ik hoop wel dat de 30 procent wordt gehaald.”

Samhoud ging iets verder. „Degene die na de eerste dag aan kop ligt in de peilingen, wint de verkiezingen. Dat was in Utrecht ook zo.” Hij betwijfelt bovendien of de burger in staat is een goede keuze te maken en of een vriendelijk gezicht van een kandidaat de doorslag kan geven. Op basis van inhoudelijke argumenten kiezen mensen volgens hem niet.

Pans pleitte ervoor het burgemeestersreferendum af te schaffen. Zou de volksraadpleging toch blijven, dan gaat zijn voorkeur ernaar uit om burgers te laten kiezen uit alle kandidaten die zich aandienen. „Nu maakt de gemeenteraad al een voorselectie en kan worden gekozen uit slechts twee personen. Als die dan ook nog eens van dezelfde partij zijn, is er niets te kiezen”, aldus Pans.

Samhoud zou liever meer partijloze burgemeesterskandidaten willen. De twee zien er geen gevaar in dat de burgers dan kiezen voor personen zoals Henk Westbroek, de voorman van Leefbaar Utrecht die ook had gesolliciteerd, of de Eindhovense entertainer Johan Vlemmix. „De kans dat men die kiest, is klein”, zei Pans. „En na enkele jaren is er altijd weer een gelegenheid om opnieuw naar de stembus te gaan.”

De kritiek van Pans op het feit dat er niets te kiezen was in Utrecht, viel overigens slecht bij waarnemend burgemeester Braks van Eindhoven. Hij noemde de uithaal van de verliezende kandidaat niet bemoedigend voor de situatie in Eindhoven.

Pans zei maandag met zijn boekje geen trap na te willen geven aan de nieuwe burgemeester Wolfsen. „Ik hoef niet mijn gelijk te halen.” Een cruciaal moment in de campagne was een citaat in het Algemeen Dagblad/Utrechts Nieuwsblad, waarin Pans werd geciteerd met: „Ik vind het ook niet zo heel erg als ik niet win.” Die uitspraak klopte volgens Pans echter niet. Het had wel grote gevolgen. Het leek nu alsof hij eigenlijk geen zin had in het burgemeesterschap.

Pans zou niet hebben meegedaan als hij had geweten dat hij het had moeten opnemen tegen een partijgenoot. Hij weersprak de kritiek dat hij zich tegen wil en dank kandidaat had gesteld. „Ik ben door de PvdA gevraagd, maar ik was geen marionet.”