Sinds 1989 is Kershaw hoogleraar hedendaagse geschiedenis aan de universiteit van Sheffield. Zijn specialisatie is Hitler en nazi-Duitsland. „De Tweede Wereldoorlog was in verschillende opzichten bepalend voor de 20e eeuw en de centrale figuur in die oorlog was Hitler”, licht hij zijn belangstelling toe.Niet minder dan 2000 pagina’s wijdde Kershaw in 1998 en 2000 in een tweedelige biografie aan het leven van Adolf Hitler. Mede vanwege dit standaardwerk werd hij in 2002 door koningin Elizabeth tot ridder geslagen en sindsdien mag hij zich Sir Ian Kershaw noemen.

Kershaw ziet intussen uit naar zijn emeritaat volgend jaar(2008). „Dat zal me meer tijd opleveren voor het schrijven van boeken over de Tweede Wereldoorlog.”

Wat bracht u ertoe ”Keerpunten” te schrijven?
„Een vriend van me vertelde me dat als hij historicus zou zijn, hij graag een boek over het jaar 1941 zou willen schrijven. Dat was volgens hem het allerbelangrijkste jaar in de moderne geschiedenis. Hij dacht aan de Duitse invasie in de Sovjet-Unie, de Japanse aanval op Pearl Harbor en de deelname van de Verenigde Staten aan de oorlog. De gedachte bleef bij mij hangen. Die cruciale gebeurtenissen van 1941 waren echter het gevolg van een aantal essentiële beslissingen die voortvloeiden uit Hitlers zege in West-Europa in het voorjaar van 1940. Wat er in 1941 voorviel waren inderdaad sleutelgebeurtenissen, maar dan ga je toch voorbij aan de Duitse aanval op West-Europa voorjaar 1940 en de Britse reactie daarop.

Die periode, zeg maar de jaren 1940 en 1941, wilde ik onderzoeken. Toen ik dat deed, zag ik een aantal cruciale beslissingen dat bepalend is geweest voor het verloop van deze oorlog. Dan ontdek je dat de grootmachten op een gegeven moment konden kiezen uit verschillende mogelijkheden. Ze namen een beslissing, maar er waren alternatieven. Wat waren die alternatieven die ze hadden kunnen nemen? Zo kwam ik op het idee deze periode te beschrijven via tien beslissingen.”

Dat heeft het gevaar in zich van een als-danboek. Als de neus van Cleopatra kleiner zou zijn geweest, of als Hitler…
„Het klassieke geval is natuurlijk: als Hitler in 1930 bij een auto-ongeluk om het leven was omgekomen, wat zou er dan zijn gebeurd? Geen Tweede Wereldoorlog, geen vervolging van de Joden. Zo’n raadspel leidt natuurlijk nergens toe. Ik probeer aan te geven hoe deze beslissingen in 1940 en 1941 tot stand kwamen. Ik zeg dan dat er alternatieven waren en beschrijf wat daar de uitkomst van zou zijn geweest.

Een voorbeeld. In mei 1940 was het nog maar de vraag of Engeland zou doorgaan met de oorlog. Er gingen in de regering van Churchill stemmen op die pleitten voor vredesbesprekingen met nazi-Duitsland via Mussolini. Churchill was echter van mening: „Als we dat doen, zullen we onze vloot moeten opgeven, zullen we territoriale concessies moeten doen en worden we in feite een satellietstaat van nazi-Duitsland.”

Dat is geen als-dangeschiedschrijving. Ik zeg wat de mensen in die tijd zich voorstelden bij een bepaalde beslissing. Dat is het werk van een historicus.”

In zijn memoires schrijft Churchill dat hij in mei 1940 geen moment twijfelde over doorgaan met de strijd.
„In 1948 schreef Churchill in zijn memoires inderdaad: „Het oorlogskabinet twijfelde geen moment over voortzetting van de strijd. Dat was voor ons een vanzelfsprekend feit.” Dat klopt gewoon niet. Het oorlogskabinet heeft in mei 1940 drie dagen over voortzetting van de strijd tegen nazi-Duitsland gesproken. Drie dagen was het de vraag of de Britten vredesonderhandelingen zouden aanbieden of de oorlog zouden voortzetten. Het Britse leger in Duinkerken werd op dat moment als verloren beschouwd. Zelfs Churchill ging ervan uit dat het merendeel van de soldaten zou sneuvelen. En op dat moment stond het allerminst vast dat de Amerikanen de Britten zouden helpen. Toch gingen de Britten door en hoopten er het beste van. Dat was de beslissing die werd genomen.”

Maar Churchill noemt dat niet in zijn memoires.
„Churchill wilde denk ik minister van Buitenlandse Zaken Lord Halifax ontzien. Die was voor onderhandelingen geweest en leefde nog in 1948. Ten tweede was het Churchill erom te doen een heroïsch image neer te zetten.”

Bevat uw boek nieuwe feiten?
„Ik heb meer het bekende materiaal op een nieuwe manier geordend, gerangschikt, bekeken. In Duitsland en Engeland heb ik wat archiefonderzoek gedaan, maar ik geloof niet dat er iets in mijn boek staat wat nooit eerder is gezegd of geschreven. Bij de oorlog in het Verre Oosten die in mijn boek ook wordt beschreven, ben ik afhankelijk van wat er in het Engels over de oorlog is geschreven, want ik ken geen Japans en kan dus ook geen Japanse archieven doorzoeken. Dan kom je niet met nieuwe feiten.”

Wat was voor u de indrukwekkendste beslissing?
„Ik denk de beslissingen van de democratieën Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. In deze landen vond een rationele afweging van voor- en nadelen plaats. De Britse beslissing van mei 1940 was het indrukwekkendst omdat Churchill pas op 10 mei was aangetreden als minister-president. Hij kon het beleid niet voorschrijven en moest rekening houden met de invloed van politieke zwaargewichten zoals Chamberlain en Halifax.

Roosevelt manoeuvreerde de Verenigde Staten geleidelijk in de richting van een oorlog tegen nazi-Duitsland. Hij moest dit omzichtig doen vanwege het Congres en de publieke opinie. Uiteindelijk werd de beslissing hem uit handen genomen toen Japan Pearl Harbor aanviel en toen Hitler vervolgens de Verenigde Staten de oorlog verklaarde. Maar daarvoor had Roosevelt in feite die beslissing al genomen. Al die tijd zwom hij tegen de stroom in, want een groot deel van het volk en de politici wilde dat de Verenigde Staten zich afzijdig hielden. Zonder een oorlogsverklaring trok hij ten strijde tegen nazi-Duitsland. Dat was een knap stuk politiek werk.”

Bij een dictator als Hitler lag dat allemaal wat duidelijker.
„Ja, daar was het één man die bepaalde wat er gebeurde. Interessant met Hitler is wel dat, zodra hij doorhad dat Engeland niet was verslagen, hij tegen zijn generaals zei: „Bereid een oorlog in het oosten voor.” Hitler wilde die oorlog van meet af aan vanwege ideologische motieven, maar hij stapte naar de generaals om militair-strategische redenen. De enige manier om Groot-Brittannië te verslaan was in zijn optiek door een snelle overwinning op Rusland. Dan zou Engeland alleen komen te staan en zou het gedwongen worden naar de onderhandelingstafel te komen.”

Over een jaar stopt u als hoogleraar. Al plannen voor een nieuw boek?
„Ik doe op dit moment onderzoek naar de laatste fase van de oorlog in Duitsland, zeg maar de periode tussen september 1944, toen de Amerikanen voet op Duits grondgebeid zetten, en mei 1945, de capitulatie. Ik vind het interessant om te weten hoe en waarom het naziregime bleef functioneren. Tot de laatste dag van Hitlers leven kwamen er kranten uit en werden lonen uitbetaald. Dat zou je gezien de omstandigheden niet verwachten.”

N.a.v. ”Keerpunten. Tien beslissingen die de loop van de Tweede Wereldoorlog voorgoed veranderden, 1940-1941” door Ian Kershaw; uitg. Het Spectrum, Utrecht, 2007; ISBN 978 90 274 8477 2; 615 blz.; € 39,95.