Topmanager; eenzaam in de kerkbank
De directeur die zich in een dure auto door een privéchauffeur van vergadering naar vergadering laat rijden moet zich diep schamen, zo fulmineerde een presbyteriaans predikant in Seattle vanaf de kansel. De boodschap kon maar voor één man zijn bedoeld: de topman van Boeing. Verder zat er onder zijn gehoor niemand die zich deze luxe kon veroorloven. „Waarom komt de predikant niet even langs om zijn kritiek te uiten?” vroeg de directeur zich af. Evangelicale topondernemers in Amerika voelen zich binnen hun kerk vaak onbegrepen.
De invloed van de evangelicalen in de VS moet niet onderschat worden. Dat roepen politieke commentatoren tegenwoordig geregeld. Daarbij wijzen ze vooral naar de laatste presidentsverkiezingen, toen de evangelicalen van doorslaggevende betekenis waren.De Amerikaanse socioloog Mark Lindsay wil bepaald niet ontkennen dat de evangelicalen in zijn land een factor van betekenis zijn. Maar hij mist bij politicologen en journalisten veelal het juiste zicht op de beweging. „Evangelicalen hebben grote maatschappelijke invloed, maar vooral op andere terreinen dan de politiek.”
In zijn studie ”Faith in the Halls of Power” laat de hoogleraar sociologie zien dat het aantal evangelicalen in de top van de zakenwereld in zijn land onevenredig groot is. Bij vier van de tien beursgenoteerde ondernemingen heeft een evangelicaal het roer in handen. „Alleen valt deze groep niet zo op. De aandacht van de media is te veel gericht op de luidruchtige tak van de beweging. Die roert zich in de politieke arena. De topondernemers die zich rekenen tot de evangelicale stroming gaan meer in stilte hun weg.”
Dat onopvallend gedrag van evangelicale grootindustriëlen en topbestuurders is een deel van de oorzaak dat deze groep zich vaak onbegrepen voelt. „Directeur van een bedrijf zijn, betekent altijd een eenzame post. Maar voor evangelicalen komt daar nog bij dat ze in hun eigen kerkelijke gemeente meestal niet geaccepteerd worden,” stelt Lindsay.
Hij wijst er in zijn onderzoek op dat gemeenteleden vaak met argusogen kijken naar de rijkdom van topmanagers en bovendien niet begrijpen dat een gelovige baas bepaalde dingen in zijn bedrijf kan toelaten. Ook predikanten snappen dat in veel gevallen niet. Een vooraanstaand bankier zei: „Terecht dat mijn predikant wijst op de noodzaak om heilig te leven. Maar hij snapt niets van de dilemma’s die ik dagelijks ervaar. Waarom loopt hij niet eens een dag met mij mee? Waarom komt hij niet eens bij me langs om voor me te bidden? In de preek hoor ik echter wel opmerkingen die alleen maar voor mij bedoeld kunnen zijn”, zegt een topondernemer uit Chicago in een interview met Lindsay.
Het onbegrip in de eigen gemeente leidt ertoe dat veel Amerikaanse ondernemers van bedrijven hun vrienden zoeken in het netwerk van gelijkgestemden die eveneens op verantwoordelijke posten zitten. „Daar voelen ze zich veilig, geaccepteerd en begrepen.”
Via bestuursfuncties van non-profitorganisaties zijn evangelicalen erin geslaagd een netwerk op te bouwen dat reikt tot in alle uithoeken van de VS. Lindsay rekent dat tot „het best georganiseerde. Op bijna alle maatschappelijke kruispunten zitten evangelicalen.”
Die vorm van invloed van de evangelicale beweging wordt volgens de socioloog in de media nauwelijks opgemerkt. Lindsay acht die invloed van nog grotere betekenis dan de politieke lobby van de evangelicalen. „Ze zijn het zoutend zout dat niet is samengeklonterd en daardoor wel een krachtige werking heeft.”
De studie van Lindsay leidt tot de conclusie dat veel evangelicale ondernemers hun opvattingen op een subtiele manier gestalte geven in het bedrijf dat zij leiden. Het is vaak merkbaar in het ”mission statement” van het bedrijf, in de visie op het personeelsbeleid en in de regels voor de onderlinge omgang. „Geen grote woorden, maar wel herkenbare stellingnames”, aldus de Amerikaanse onderzoeker.
Soms zetten directeuren een duidelijker stempel. Zoals die van de Amerikaanse kledinggigant Jockey. In advertenties waarin man en vrouw beiden in ondergoed staan afgebeeld, hebben ze altijd een trouwring om. Naar de overtuiging van de directeur mogen mannen en vrouwen elkaar alleen binnen het huwelijk in die outfit ontmoeten.
Een vergelijkbare zet deed Bruce Kennedy, bestuursvoorzitter van Alaska Airlines. Bij de maaltijden die luchtreizigers tijdens de vlucht krijgen opgediend, zit altijd een papier met een kort Bijbelgedeelte. Daarmee wil Kennedy duidelijk maken dat de mens alleen bij brood niet zal leven. Saillant detail: 90 procent van de reacties is positief.
Evangelicale ondernemers hebben volgens Lindsay meer dan hun collega’s een innerlijke motivatie om actief te zijn in hun bedrijf en in de samenleving. Zij willen een bijdrage leveren aan de verbetering van de maatschappij. Dat onderscheidt hen, volgens Lindsay, ook van bijvoorbeeld moslims en joden. Een moslim aanvaardt de maatschappelijke ontwikkelingen vaker met een zekere gelatenheid. Joden leven meer vanuit een persoonlijke overlevingsdrift.
Vanuit de geschiedenis is dat goed te verklaren. „Evangelicalen behoeven zich niet druk te maken over hun persoonlijk heil. Zij geloven verlost te zijn, en willen die genade ook aan anderen kenbaar maken. Hun geluk in Christus willen ze met anderen delen. Het verbeteren van de samenleving zit hen in het bloed. Eigenlijk zijn zij de verpersoonlijking van de Amerikaanse droom.”
