Terug naar een gepasseerd station
„Ondanks de goede bedoelingen zal dit boek niets uitwerken.” Deze zorg verwoordde dr. M. J. Aalders uit Amstelveen maandag bij de presentatie van het nieuwe boek van de hoogleraren Dekker en Heitink. Hij is bang dat de synode ”Samen op de goede Weg?” „hooghartig terzijde zal schuiven.” „Eén commentaar kan ik voorspellen: Gepasseerd station. Dat is een refreintje.”
Dekker en Heitink zijn beiden gereformeerd. Ze zien zichzelf als betrokken kerkleden en als voorstanders van oecumenische samenwerking. Desondanks hebben ze alletwee moeite met de beoogde kerkfusie van de drie SoW-kerken, en wel vanwege het kerkmodel. Daarom pleiten zij voor een of andere vorm van federatie.
Toen de gereformeerde synode in maart terugkwam op het besluit over de relatie met de VU en in juni besloot de zelfstandigheid van de plaatselijke gemeenten op te geven, stelde prof. Heitink voor zichzelf vast dat hij iets moest zeggen. „Terwijl we de besluitvorming volgden, groeide verbazing uit tot ergernis en ergernis tot ongeloof. Goede synodeleden niet te na gesproken, moesten we concluderen dat de gereformeerde synode als geheel haar eigen democratische traditie volstrekt uit het oog heeft verloren.”
De auteurs beseffen dat hun boek hun niet door iedereen in dank zal worden afgenomen. „Maar we zouden het onszelf later kwalijk nemen wanneer we ons op een beslissend moment aan deze discussie hadden onttrokken.” Of hun boek, een pleidooi voor een eigentijdse kerk, wat uitwerkt, is voor praktisch theoloog prof. G. Heitink niet de eerste vraag. „Ik wil een zuiver geweten hebben.”
Prof. Heitink stelde maandag vast dat men na veertig jaar zal moeten toegeven dat SoW als een gelijkwaardige vereniging van verschillende tradities is mislukt. „De kerkleiding wil dit niet erkennen en probeert thans ondanks een groeiende weerstand een landelijke fusie door te drijven.”
Heel lang, zelfs tot dit voorjaar toe, hoopte en geloofde hij dat de gereformeerde synode werkelijk zou luisteren naar bezwaren die vanuit de plaatselijke kerken massaal via honderden brieven van kerkenraden naar voren zijn gekomen. „Achteraf gezien was dit naïef.”
Volgens godsdienstsocioloog Dekker werd vanaf de jaren tachtig duidelijk dat grote delen van de kerk geen heil zagen in een fusie of zich daartegen zelfs verzetten. Slechts eenderde van de kerkleden bleek voor een volledige fusie te zijn. „En omdat een kerk geen bedrijf is en fusie in het kerkelijk leven alleen maar op basis van vrijwilligheid tot stand mag komen, vond en vind ik dat een fusie niet op haar plaats is.”
Sociaal wetenschappers zijn volgens hem geneigd te zeggen dat er eerder behoefte is aan meer kerken dan aan minder kerken. En in de godsdienstsociologische wereld worden op het ogenblik nieuwe theorieën ontwikkeld, die aangeven dat juist het naast elkaar bestaan van verschillende kerken in een bepaald gebied de kerkelijke betrokkenheid verhoogt.
De taak van de kerk is, aldus de emeritus hoogleraar, dat ze op zoek moet naar de relevantie voor het leven van de mensen. „Ze moet haar leden helpen als christen in deze wereld te leven. Alleen zo kan zij de wereld nog van dienst zijn.” Dat betekent voor prof. Dekker dat je bij kerkvorming moet uitgaan van de leden, van de levenssituatie van de leden. En dat betekent voor hem dan weer dat een kerk van onderop moet worden opgebouwd en niet van bovenaf.
De eerste reactie van de hervormde prof. dr. G. J. Dingemans op het verschijnen van het boek was: „Eindelijk.” „Daarmee bedoel ik dat na meer dan tien jaar gezegd wordt wat al in de jaren negentig gezegd had kunnen worden.” Hij memoreerde hoe de hervormde en de gereformeerde synode de commissie die de opdracht had om de weg naar de nieuwe kerk te banen, „afzetten.” Van de commissie, die destijds het zogeheten legehulsmodel voorstelde, maakte Dingemans zelf deel uit.
De centrale vraag is, aldus prof. Dingemans, hoe je God ter sprake brengt in een moderne geseculariseerde wereld. „Dat vuur en elan mis ik in het SoW-proces. Ik ga steeds meer zien dat als kerken in de maatschappij iets willen voorstellen, ze vooral een boodschap, een theologie, een visie moeten hebben waarmee mensen kunnen leven.”
Dr. Aalders zei in zijn reactie op het boek dat de synodale praktijk van de laatste maanden bevestigt wat Dekker en Heitink beschrijven: „We krijgen te maken met een hiërarchische, bureaucratische hervormde regentenkerk.”
De Amstelveense predikant heeft grote vragen bij de kwaliteit van een aantal gereformeerde bestuurders. „De gereformeerde synode kwam bijvoorbeeld meer dan eens terug op belangrijke besluiten die de hervormden niet welkom waren.” Met beide auteurs stelt hij vast dat de hervormden bijna alles hebben binnengehaald.
Dekker en Heitink hebben de Gereformeerde Kerken een grote dienst bewezen met hun boek, aldus ds. Aalders. Of het ook iets uitwerkt, betwijfelt hij. „Bij velen is er een zekere vermoeidheid als het gaat om het SoW-proces.”
Maar als de fusie inderdaad doorgaat, kunnen gereformeerde kerken niet worden gedwongen mee te gaan, aldus Heitink. „Die zijn zo zelfstandig. En als het toch zou moeten, dan moet je maar doleren binnen het kerkverband. Maar daarmee zit je al heel dicht tegen een federatie aan.”
Dekker: „Ik ken mensen die laten zich dan schrappen als lid. Ik heb het gevoel dat men te weinig voelt hoe groot de moeite is.” Welke consequentie zijzelf aan een fusie zouden verbinden, kunnen beide hoogleraren momenteel nog niet zeggen.
