In de tweede helft van de twintigste eeuw hebben verschillende pausen de Rooms-Katholieke Kerk geleid gedurende en na de belangrijkste gebeurtenis in haar recente geschiedenis, het tweede Vaticaanse concilie (1962-1965). Johannes XXIII (1958-1963) zag de noodzaak in om een einde te maken aan de introspectie van Vaticanum I en een nieuwe fase in het kerkelijk leven te ontwikkelen, waarbij de confrontatie met de moderne wereld werd aangegaan.Paulus VI (1963-1978) was een bedachtzame intellectueel die leidinggaf aan het moeilijkste deel van Vaticanum II (de laatste jaren) en toezicht hield op het begin van de controversiële uitwerking ervan.

Door haar kortheid ging de regering van Johannes Paulus I (1978) onopgemerkt voorbij. Johannes Paulus II (1978-2005) was de geniale uitlegger van Vaticanum II. Hij was conservatief in de leer en de moraal en progressief in sociale kwesties en de omgang met de buitenwereld. Met hem herkreeg de kerk haar centrale positie in de wereld na een periode van geleidelijk verval.

De verkiezing van Joseph Ratzinger als Benedictus XVI representeert op dit moment een interessante ontwikkeling in dezelfde lijn, namelijk de receptie, uitwerking en toepassing van Vaticanum II met zijn boodschap van ”gaudium et spes” (vreugde en hoop) voor de wereld door het ”lumen gentium” (licht van de volken), dat wil zeggen Christus gerepresenteerd door de kerk.

Joseph Ratzinger vertegenwoordigt de rooms-katholieke orthodoxie van na Vaticanum II op haar best. Zij herontdekte het belang van de Bijbelse openbaring en de patristieke bronnen. Ze formuleerde haar verbondenheid aan de geloofsbelijdenissen opnieuw en stelde zich open voor oecumenische relaties. Zij voert een kritische dialoog met de seculiere moderniteit en ondersteunt een krachtig christelijk wereldbeeld voor een pluralistische wereld in verwarring.

Andere kant
Door veel evangelicalen wordt impliciet of expliciet de vraag gesteld of de Reformatie voorbij is. Met andere woorden, is er enige reden om het rooms-katholicisme te blijven bestrijden, bevragen en op een afstand te houden, gegeven de vele positieve dingen die tegenwoordig in Rome kunnen worden gezien?

Om dit probleem aan te pakken, mag de andere kant van dezelfde rooms-katholieke orthodoxie van na Vaticanum II niet worden genegeerd. Ratzingers theologie belichaamt bij uitstek ook deze zijde. De Bijbel wordt bijvoorbeeld altijd gelezen in het licht van het gezaghebbende magisterium (leergezag van de kerk). De christologie van Nicea wordt altijd verbonden met een ’objectieve’ rooms-katholieke visie op de kerk. De Apostolische Geloofsbelijdenis wordt beleden, maar ook de uitspraken van Trente en Vaticanum I. Het kruis van Christus wordt altijd gerelateerd aan de representatie van het offer in de eucharistie. De Geest wordt altijd verbonden aan de hiërarchische structuur van de kerk. Over oecumene wordt altijd gedacht in termen van de gebrekkigheid van andere christenen en de katholiciteit van de kerk van Rome. De missie van de kerk wordt altijd uitgeoefend met de gedachte dat het katholieke plan de hele wereld moet insluiten. Deze lijst kan gemakkelijk langer worden gemaakt om de manier aan te duiden waarop het rooms-katholieke theologische systeem functioneert.

Zuivere orthodoxie
Het punt is dat Ratzingers orthodoxie gekwalificeerd wordt door haar rooms-katholieke karakter. In tegenstelling tot sterke trends in het moderne oecumenische gedachtegoed bestaat ”zuivere orthodoxie” niet. Er bestaan verschillende soorten orthodoxie. Ratzingers orthodoxie is er hier slechts één van, en zij is robuust. Als de evangelicale orthodoxie haar Bijbelse scherpe kanten verliest en overspoeld wordt door een nadruk op ”zuivere orthodoxie” zou Ratzingers theologie interessant en aantrekkelijk kunnen gaan klinken. Dan kan de Reformatie als voorbij worden beschouwd.

Als de evangelicale orthodoxie blijft bij haar fundamentele principes van de Reformatie en de grote opwekkingen, is de Reformatie echter niet voorbij. Het programma van voortdurende Bijbelse hervorming blijft altijd een taak voor ieder van ons, Ratzinger en de Rooms-Katholieke Kerk inbegrepen.

Als conclusie is wellicht een citaat passend uit een document uit 1999, afkomstig van de Italiaanse Evangelische Alliantie. Het gaat over de relatie tussen evangelicalen en katholieken en behandelt algemene trends in het rooms-katholicisme. Het kan gezien de treffende overeenkomsten echter ook worden toegepast op de theologieën van Johannes Paulus II en Benedictus XVI:

„De vlaag van activiteit in het hedendaagse katholicisme (terugkeer tot de Bijbel, liturgische vernieuwing, herwaardering van de leken, de charismatische beweging etc.) betekent niet uit zichzelf dat er binnen de Rooms-Katholieke Kerk hoop op een reformatie in evangelische zin is. Deze veranderingen kunnen slechts een werkelijk hervormende functie hebben als ze de structurele elementen wijzigen die het fundament vormen van het Rooms-Katholicisme. Hoewel deze bewegingen interessant zijn, lijken ze in het huidige scenario meer het katholieke plan te bevorderen dan reformatie.”

Een robuuste evangelicale orthodoxie is nog steeds nodig en reformatorische christenen spelen een vitale en unieke rol om die te bevorderen.

De auteur is verbonden aan het Instituto di Formazione Evangelica e Documentazione in Padova (Italië).