Onder Amerikaanse architecten staat het ontwerp van de Riverbend baptistenkerk in Austin (Texas) te boek als een baanbrekend concept. Het gebouw biedt plaats aan 2500 kerkgangers en heeft als basisvorm een Grieks amfitheater; de oplopende stoelenrijen vormen een halve cirkel rond het liturgisch centrum. Volgens architect Tim Blonkvist roept dat associaties op met de leermomenten uit het Nieuwe Testament waarin de Heere Jezus de schare, die op de heuvelhellingen zat, onderwees.Het gebruik van lokale bouwmaterialen, zoals kalk- en zandsteen, moet het gevoel oproepen dat de kerk in Austin vanaf de grond is opgebouwd en niet van boven af is gedropt. Dat idee ontstaat wel als dure, uitheemse bouwmaterialen worden gebruikt. Dan zien de mensen de kerk niet als hun eigen gebouw, waar ze thuis zijn, maar als een centrum waar ze te gast zijn. In de Riverbendkerk in Austin zijn ook allerlei christelijke symbolen verwerkt, zodat de voorbijganger echt doorheeft dat het gaat om een kerkgebouw.

Blonkvist en veel van zijn collega’s hekelen de gangbare kerkbouw in Amerika, met name die van megakerken. „Meestal zijn het betonnen blokkendozen die zich nauwelijks onderscheiden van kantoorgebouwen of van grote winkelpanden. Het is een bewuste keus van veel grote gemeenten om een gebouw neer te zetten dat nauwelijks op een kerk lijkt. De intentie is om zo veel mogelijk drempels weg te nemen. Mensen moeten argeloos een kerk kunnen binnenlopen. Dat is in ieder geval de opzet.”

Daar komt bij dat veel megakerken soms feitelijk mammoetondernemingen zijn, met sporthallen, winkels, restaurants en winkels. „Het valt ook niet mee daar een echte kerk van te maken”, zegt Blonkvist.

Dat neemt niet weg dat hij er moeite mee heeft dat zulke kerkgebouwen zich niet onderscheiden van andere bouwsels. „Met een duidelijke architectuur geef je als kerk ook een boodschap richting de samenleving af. Je laat zien dat er iets van een andere orde, van hoger belang speelt.”

Blonkvist is blij dat steeds meer gemeenten zich bewust worden van het bijzondere van een kerk en kiezen voor een duidelijk onderscheiden bouwstijl. „Maar er is nog een lange weg te gaan. De meeste kerkbesturen denken nog in termen van doelmatigheid en (financiële) soberheid.”

Volgens Douglas Hoffman, architect en kunsthistoricus in Cleveland (Ohio), heeft de geringe aandacht voor schoonheid van het kerkgebouw ook een historische achtergrond. Hij wijst erop dat de Amerikaanse kolonisten, die sinds 1800 steeds verder naar het westen trokken, gewend waren om op vrijwel elke nieuwe plek een kerkje te bouwen. „Dat stond er in no time. De meeste kolonisten waren immers godsdienstig. Zonder kerk konden ze niet. Maar het gebouwtje werd ook zomaar weer afgebroken, of leeg achtergelaten. In die voortdurende trek naar het westen wilden deze pioniers niet te veel kosten maken. Het gebouw moest vooral doelmatig zijn.”

Die mentaliteit werkt volgens hem nog steeds door. Zodra een kleine groep een gemeente vormt, bouwt die een kerk die past bij de omvang van de gemeente. Groeit het ledenbestand, dan verlaat men even gemakkelijk het kerkgebouw weer om een paar kilometer verderop een nieuwe kerk neer te zetten.

Hoffman: „In sommige plaatsen staan wel tien of twintig kerkgebouwen leeg. Er gebeurt niets mee. Maar de gemeente zit er ook niet mee. Er is immers inmiddels een nieuw en groter gebouw neergezet. Als je zo met je gebouw omgaat, heb je weinig behoefte er allerlei versieringen in aan te brengen.”