Wie tegenwoordig Luthers 95 stellingen tegen de aflaat leest, voelt zich waarschijnlijk teleurgesteld: het vereist enige bekendheid met de laatmiddeleeuwse theologie om ze te begrijpen. En ironisch genoeg heeft Luther voor 31 oktober 1517 dingen gezegd die meer prikkelden, maar nagenoeg onopgemerkt zijn gebleven. Het is misschien inderdaad een van de vreemde wendingen van de geschiedenis dat dit protest tegen de aflaat in heel Europa een crisis in de kerk teweegbracht.Het is in deze tijd verleidelijk om de Reformatie af te doen als een antiquarische interesse, of in het beste geval als iets wat slechts betekenis heeft als tussenstation op weg naar het heden. Tegenwoordig vereist het enige verbeeldingskracht om te menen dat kwesties die zo belangrijk waren dat ze Europa in tweeën splitsten, nog steeds relevant zouden kunnen zijn. Toch draaiden de verschillende protestbewegingen die gezamenlijk de Reformatie vormden om een aantal punten van blijvend belang die hedendaagse christenen nog steeds zouden moeten bezighouden.

Bewogenheid
In de eerste plaats ging er een diepe pastorale bewogenheid schuil achter Luthers aanvankelijke protest. Als hij zag hoe zijn gemeenteleden de rivier naar het naburige grondgebied overstaken om een stuk papier te kopen dat, zoals de kerk hun verzekerde, de last van het vagevuur voor henzelf of voor een overleden geliefde zou verminderen, voelde Luther zich bezwaard. Terecht zag hij in dat dit om twee redenen fataal was. Ten eerste maakte het van Gods genade een goedkoop product dat kon worden verhandeld als vee, voedsel of meubels - het veranderde verlossing in een geldelijke transactie. Ten tweede gaf het aan degenen die deze aflaten kochten een schijnzekerheid van Gods gunst. Een zekerheid die niets te maken had met het werk van Christus.

De parallel met tegenwoordig is op dit punt haast te pijnlijk. Er zijn Amerikaanse televisie-evangelisten die gebed en troost aanbieden - maar slechts aan hen die geld voor hun ’bediening’ geven, die vertrouwen hebben in hun sociale status of goede reputatie. De kerk die Gods genade zo goedkoop maakt dat die voor geld kan worden gekocht en verkocht of die de menselijke toestand zo bagatelliseert dat zekerheid van het heil goedkoop en gemakkelijk wordt, is precies dezelfde als die waartegen Luther met zo veel vuur protesteerde.

Kracht
Ten tweede was Luther zich scherp bewust van -en bij tijden overweldigd door- de pure kracht van het Woord van God. Een bekende anekdote beschrijft hoe hem eens werd gevraagd waarom de Reformatie zo succesvol was. Hij antwoordde dat hij gewoonweg bier had zitten drinken met zijn vrienden, terwijl het Woord van God alles had gedaan. Dat was natuurlijk overdreven, Luther en anderen moesten het Woord van God prediken. Ze waren zich ook bewust van de noodzaak van een zekere mate van vaardigheid: de prediking moet helder en begrijpelijk zijn, want het is nodig dat mensen het bevatten. Hoe zullen zij immers het Woord in geloof kunnen aangrijpen als zij niet kunnen begrijpen wat wordt gezegd? Maar toch is dit een zeer belangrijk punt: de echte kracht van het gepredikte Woord ligt in het Woord zelf. Net als Paulus vroeger had Luther het volstrekte vertrouwen dat de dwaasheid van de prediking absoluut genoeg was om groei van de kerk en geestelijke bloei te bewerkstelligen. En de prediking van het Woord zou dat doen op een manier die God meer glorie zou toebrengen dan wanneer de groei en bloei van de kerk afhankelijk zou zijn van slimme trucjes van de prediker.

De relevantie voor vandaag is opnieuw duidelijk. Ja, we moeten het Evangelie proberen te communiceren op een zo helder en toegankelijk mogelijke wijze, en meer dan ooit hebben we het nodig dat we ons in de prediking realiseren dat velen die het Woord voor de eerste maal horen, functioneel analfabeet zijn, zelfs voor wat betreft de meest basale Bijbelverhalen. Maar we mogen niet de fout maken dat we denken dat het succes van onze kerk afhankelijk is van haar toegang tot en implementatie van het nieuwste technologische vuurwerk. De kracht van het Woord ligt niet in de handige manier waarop het wordt gepresenteerd. Het heeft een geestelijke kracht die er onlosmakelijk aan het verbonden is, omdat het het Woord van God is. Onze opvattingen over de prediking moeten theologisch doordacht zijn en doorwerken in onze visie op de rol van de prediking in de gemeente en in de kracht van de verkondiging, om te bereiken wat God voor Zijn kerk wenst.

Gods genade is niet goedkoop en Zijn Woord is niet krachteloos. Dat zijn twee van de belangrijkste lessen van de Reformatie; en het blijven relevante lessen voor de kerk van vandaag.

De auteur is hoogleraar kerkgeschiedenis aan Westminster Theological Seminary in Philadelphia.