„Een beroep op normen en waarden is alles wat we nu nog over hebben”, schreef Chodorkovski in een brief die gepubliceerd is op de website van het Burgercongres voor Geheel Rusland, een Russische mensenrechtenorganisatie.Chodorkovski zit een gevangenisstraf van acht jaar uit wegens belastingontduiking en fraude. Zijn veroordeling wordt door zijn supporters gezien als een strafmaatregel voor zijn poging om een politiek en economisch tegenwicht te bieden aan de Russische president Vladimir Poetin. Chodorkovski’s olieconcern Yukos werd na zijn veroordeling overgenomen door de Russische staat.

Chodorkovski’s brief, die op maandag 1 oktober is gedateerd maar pas donderdag werd gepubliceerd, was zijn eerste in meer dan twee jaar. De brief is gericht aan Russische progressieven maar bevat aanbevelingen voor de gehele Russische samenleving. „Alleen door mensen te overtuigen dat ze diep in hun hart niet alleen met een goed geweten willen leven maar anders simpelweg niet gelukkig kunnen zijn, is het mogelijk om de basis te leggen voor een democratisch, rechtschapen Rusland”, schrijft Chodorkovski.

De voormalige oliemagnaat was tijdens de roerige privatisering in de jaren ’90 -toen Ruslands grondstoffen werden verdeeld onder de zakenlieden met politieke connecties die later bekend werden als de ”oligarchen”- meedogenloos in zijn pogingen om oliebedrijf Yukos in zijn greep te krijgen. Toen Chodorkovski het bedrijf eenmaal onder zijn controle had werd hij een van de eersten in Rusland die pleitten voor de invoering van westerse zakenmethoden. Daarnaast ondersteunde hij politieke partijen die zich verzetten tegen Poetins beleid en richtte hij een stichting op om het maatschappelijke middenveld in Rusland te versterken.

„Hij is niet langer een zakenman, niet alleen praktisch gezien, maar ook in zijn denken”, zei Lioedmilla Aleksejeva, een van Ruslands meest gerespecteerde mensenrechtenadvocaten, donderdag op radiostation Echo Moskvi. Ze zei dat Chodorkovski al voor zijn arrestatie in oktober 2003 een transformatie had ondergaan. „De beproevingen die hij heeft moeten doorstaan hebben hieraan bijgedragen. Het is een bekende ontwikkeling bij mensen die ernstig op de proef worden gesteld”, zei Aleksejeva. „Het is een heel zuiver pad en het is jammer dat slechts weinig zakenmensen of politici het bewandelen.”

In zijn laatste open brief uit de gevangenis, die hij in augustus 2005 kort na zijn veroordeling schreef, waarschuwde Chodorkovski voor een groeiend gevoel van sociaal onrecht over de hervormingen die Rusland na de val van de Sovjet-Unie heeft doorgevoerd. Slechts een klein aantal Russen is rijk geworden; voor de meerderheid van de bevolking hebben ze tot armoede geleid.

In de brief van deze week wijst Chodorkovski meerdere malen op het belang van geloof. Hij zegt dat ethische normen de belangrijkste en sterkste argumenten zijn tegen het bestaan van 100.000 dakloze kinderen en een gebrek aan geneesmiddelen in een land dat een begrotingsoverschot kent. Normen en waarden zijn ook het „enige argument tegen terreur en revolutie als een middel om politieke problemen op te lossen en als middel om allerlei tegengeluiden tot zwijgen te brengen”, schrijft hij.