Die donkere middeleeuwen -de term wordt overigens meestal alleen gebruikt voor de eerste periode- vormen een prima decor voor geheimzinnige avonturen. Goed getimed dus, van de uitgeverijen, om in de Christelijke Kinderboekenmaand met het thema ”Ontdekt! Over geheimen in christelijke kinderboeken” drie historische jeugdboeken over deze periode op de markt te brengen. Bij Den Hertog verscheen ”Waldemar. Schildknaap van Grimbergen” van Eveline Bergwerf, bij Mozaïek Junior ”Verraad! De wraak van de graaf” van Ines van Bokhoven en bij Columbus ”Ontsnapping uit Numaga” van Anne Marie Hoekstra.En geheimzinnig zijn ze, deze boeken. Met ingewikkelde intriges, spannende conflicten en risicovolle verkleedpartijen geven ze invulling aan het thema van dit jaar.

Vooral dat eerste aspect, die complexe plot, valt op. ”Ontsnapping uit Numaga” is gebaseerd op het middeleeuwse verhaal van de vier Heemskinderen en gaat over Reinout en zijn drie broers. Ze zijn in het klooster opgegroeid, komen pas na jaren te weten dat hun moeder een zus van Karel de Grote is en dat heer Aimijn hun vader is. Zeker dat laatste wekt verbazing, want Aimijn doet zich voor als een hard persoon, ook richting Reinout en zijn broers. De ontdekking dat Reinout toch geen zoon van Aimijn is, helemaal aan het eind van het boek, maakt het verhaal nog gecompliceerder. En verrassender.

Schele Dina
In de twee andere boeken ligt het complexe van de plot op een ander vlak: zowel ”Waldemar” als ”Verraad!” gaat over twee partijen die tegenover elkaar staan, maar in beide gevallen is niet eenvoudig te bepalen aan welke kant de hoofdpersoon staat. Waldemar is een dorpsjongen uit Brabant die zich vermomt als schildknaap om te voorkomen dat hij moet trouwen met de schele Dina. In zijn onwetendheid komt hij in dienst van de aartsvijand van het hertogdom Brabant, de machtige heer Wouter van Grimbergen. Door de leugen over zijn identiteit moet Wald, zoals Waldemar meestal wordt genoemd, zich in allerlei bochten wringen, verliest hij de gunst van de heer van Grimbergen, maar wint hij die uiteindelijk weer terug en vecht hij mee tegen de hertog van Brabant.

Jonker Willem van Arkel uit Gorkum, hoofdpersoon van ”Verraad”, zit ook tussen twee vuren. Zijn vader, de machtige Jan van Arkel, weigert zich aan de nieuwe graaf van Holland te onderwerpen. Als Willem beseft dat zijn toekomst daarmee op het spel staat én als hij hoort van het verwerpelijke verleden van Jan, besluit hij op verzoek van de graaf zijn bloedeigen vader te verraden. Meteen daarop keert dat besluit zich tegen hem. Dankzij de verzoenlijkheid van zijn overigens bijzonder hardvochtige vader komt alles goed, al is de vrede aan het eind van het verhaal „nog láng niet” in zicht.

Trend
Anne Marie Hoekstra begeeft zich met ”Ontsnapping uit Numaga” voor het eerst op het terrein van de historische jeugdroman, al is het boek gezien de inspiratiebron net zo goed een hervertelde klassieker te noemen. Eerder schreef ze twee boeken over het meisje Christa.

Ines van Bokhoven publiceerde eerder samen met Maurits Tompot ”Het geheim van Erasmus”, een roman over de relatie tussen de gebrandschilderde ramen van de Goudse Sint-Jan en de zestiende-eeuwse humanist Erasmus. Voor Eveline Bergwerf is ”Waldemar” de derde historische jeugdroman.

Alle drie de schrijvers sluiten met hun nieuwste boek aan bij de heersende trend in historisch jeugdboekenland: een kind als hoofdpersoon. In de verhalen van Hoekstra en Van Bokhoven is het hoofdpersonage echter geen kind van lage komaf - wat in steeds meer moderne jeugdboeken is te zien.

Om te voorkomen dat zo’n hoofdpersoon uit lang vervolgen tijden niet te ver van hedendaagse tieners afstaat, krijgen zowel Willem van Arkel als Reinout en de andere personages een paar trekjes mee die het tegenwoordig goed doen.

Reinout, Wald en Willem hebben alle drie moeite met het harde leven. Doden doen ze niet voor hun plezier, al is het onvermijdelijk. Bovendien laten ze zich in met zwakken in de samenleving. Willem raakt via Agnes, de dochter van een rijke koopman, betrokken bij het lot van minderbedeelden. Bij Reinout is het Ansegund die hem een kijkje geeft in het leven van lager geplaatsten. Wald maakt een omgekeerde ontwikkeling door: hij is zelf van lage komaf en moet moeite doen niet mee te gaan in de zelfzuchtigheid van de adel.

Die sociale betrokkenheid zorgt meteen voor wat romantiek - een historisch jeugdverhaal schijnt daar tegenwoordig niet meer buiten te kunnen. Van Bokhoven is de enige die de liefde laat uitlopen in een verboden avontuur en een zwangerschap.

Nieuwe foefjes
Het blijft moeilijk een verhaal te schrijven dat én historisch verantwoord is én sprankelend is geschreven. Neem ”Verraad”. Gedateerde zinsneden als „hij had hem rijkelijk beloond” en „de oorlog ontbrandde nu pas in volle hevigheid” contrasteren met het populaire „we hebben een probleempje” en „Da’s mooi (…) Die man is lekker aangeschoten.”

”Waldemar” heeft, bijvoorbeeld met de houterige dialogen waarin Wald moet schipperen om de leugen van zijn vermomming verborgen te houden, een vergelijkbaar probleem. Het neutralere -en in elk geval minder plechtige- taalgebruik van Hoekstra leest prettiger.

Om terug te komen op het thema van de kinderboekenmaand: Wat is het geheim van een schrijver als Rob Ruggenberg? Schijnbaar zonder moeite schudt hij een verhaal uit zijn mouw over bijvoorbeeld kindslaafjes (”Slavenhaler”, Querido, 2007), dat in sobere bewoordingen een beeld schetst van de slaventijd, geloofwaardig is, emoties op subtiele wijze weergeeft. Tegelijkertijd leest het als een trein en is het vrij van gedateerde zinnen of gekunstelde aanpassingen aan de moderne wensen van lezers.

Misschien zijn we toe aan nieuwe foefjes om historische jeugdromans goed leesbaar te maken. Simpelweg iets met het taalgebruik doen, bijvoorbeeld. Om te voorkomen dat verliefdheden, vrijgevochtenheid en haast onhistorische medemenselijkheid beginnen te vervelen. Ook al schreven Bergwerf, Van Bokhoven en Hoekstra dankzij de huidige ’trucs’ én dankzij de weloverwogen plot verhalen die de valkuil van oubolligheid grotendeels trotseren.

Feit en fictie
Bestaande verhalen, of ze nu waar gebeurd zijn of verzonnen, vormen de basis voor drie historische jeugdboeken van Eveline Bergwerf, Ines van Bokhoven en Anne Marie Hoekstra.

Bergwerfs boek speelt in de tijd van de Grimbergse oorlogen (1139 1159). Het geslacht Berthout, waar personage Wouter van Grimbergen deel van uitmaakt, streed toen met de graven van Leuven en de hertogen van Brabant.

Het verhaal van Van Bokhoven vertelt de geschiedenis van Willem van Arkel, de zoon van de toenmalige heer van Arkel. Het speelt zich voornamelijk af rond het huidige Gorinchem in het begin van de 15e eeuw. De twisten tussen de Hoeken en de Kabeljauwen spelen op de achtergrond.

Veel bijfiguren verzon Van Bokhoven. Eén leende ze van de 19e eeuwse jeugdboekenschrijver Eduard Gerdes, die ook over Willem heeft geschreven.
De middeleeuwse vertelling over de vier Heemskinderen en ros Beyaert inspireerde Hoekstra tot het schrijven van ”Ontsnapping uit Numaga”. Dat verhaal speelt zich af in de tijd van Karel de Grote, die leefde van 742 tot 814. De papieren versie van drukker Jan Severoen (1508) gebruikte de auteur voor haar verhaal.

Hoekstra ging vrij om met de inhoud van het verhaal, zegt ze in haar nawoord. De gebeurtenissen in haar verhaal moesten geloofwaardig zijn – en dat was bij Severoen niet altijd het geval. Omdat ze een verhaal voor tieners wilde schrijven, zijn de hoofdpersonen geen volwassenen zoals in de 16e eeuwse variant.

N.a.v. ”Waldemar. Schildknaap van Grimbergen”, door Eveline Bergwerf; uitg. Den Hertog, Houten, 2007; ISBN 978 90 331 2069 5; 223 blz.; € 11,50;

”Verraad! De wraak van de graaf”, door Ines van Bokhoven; uitg. Mozaïek Junior, Zoetermeer, 2007; ISBN 978 90 239 9254 7; 184 blz.; € 12,90;

”Ontsnapping uit Numaga”, door Anne Marie Hoekstra; uitg. Columbus, Heerenveen, 2007; ISBN 978 90 8543 077 3; 216 blz.; € 9,95.