Dit punt is heel duidelijk door de ChristenUnie ingebracht. Reeds lang pleit deze partij voor een handvest van burgerplichten. Maar ook anderen vonden dit belangrijk. Reeds in de debatten over de mensenrechten in het Franse parlement in 1789 werd de eis gesteld dat indien een verklaring van de rechten van de mens werd geproclameerd, er ook een verklaring van plichten van de mens moest komen. Anders zouden de mensen alleen maar rechten hebben, die tegen elkaar zouden kunnen worden uitgespeeld.Zoals bekend kregen we via grondwetten en internationale verdragen wel burgerrechten, maar werd er niet gesproken over plichten. Dat lag ook wel enigszins voor de hand. De rechten moesten veelal worden bevochten op autoritaire of zelfs dictatoriale en totalitaire overheden. De plichten werden als vanzelfsprekend aanvaard en daarom niet vastgelegd.

Evenwicht
Vandaag de dag is de maatschappelijke gemeenschapszin in ontbinding. Het individualiseringsproces werkt eraan mee dat men eenzijdig van burgerrechten spreekt, zonder nog te beseffen dat er ook plichten tegenover staan. Deze houding is vooral bevorderd door de secularisatie. Dat vrijheid gebonden is aan verantwoordelijkheid, wordt te weinig beseft. Het wordt steeds duidelijker dat de vrijheidsrechten misbruikt kunnen worden. Met een beroep op rechten en vrijheden is onze maatschappij meer en meer een ”permissive society” geworden, een maatschappij waarin alles toelaatbaar is.

Gelukkig zijn er steeds meer mensen die zeggen dat er in onze maatschappij niet alleen maar over rechten, maar ook over plichten en verantwoordelijkheden moet worden gesproken. Er moet een soort balans komen tussen luid verkondigde rechten en nauwelijks genoemde plichten. Voor een herstel van maatschappelijk evenwicht zou het goed zijn dat er een handvest van burgerplichten komt. Het kabinet spreekt liever over een ”handvest verantwoordelijk burgerschap”, maar dat is in principe hetzelfde.

De introductie van zo’n handvest zal overigens niet vanzelf gaan. De libertijnse invloeden in onze maatschappij zijn sterk. Ik voorspel dat er van die kant gesproken zal worden over ”spruitjeslucht” en ”betutteling”. Men zal niet nalaten karikaturen te maken. De discussie moet nog beginnen. Ik vermoed overigens dat de burger er over het algemeen meer begrip voor zal hebben.

Respect
Wat zal er zoal in zo’n handvest van burgerplichten moeten staan? In elk geval zal het moeten gaan over de plicht om de natuur te verzorgen en te bewaren en de plicht om het leven te respecteren, want elk mens is van onschatbare waarde en moet onvoorwaardelijk beschermd worden. Wederzijds respect is een plicht die autochtonen en allochtonen jegens elkaar dienen te betrachten. Iedereen heeft de plicht het eigendom van anderen te beschermen. „Wat gij wilt dat u de mensen doen, doet gij hun evenzo”, zou een actuele vertaling moeten krijgen. Ook waar gesproken wordt over rechten van de natuur of het dier, lijkt het meer voor de hand te liggen te spreken in termen van plichten of verantwoordelijkheden van de mens met betrekking tot dier en natuur. En het bedrijfsleven zou door zo’n handvest vanwege mogelijke aansprakelijkheid veel voorzichtiger worden in het nemen van onverantwoorde risico’s bij de introductie van nieuwe technieken.

Met een handvest wordt de verantwoordelijkheid weer bij de burgers en hun samenlevingsverbanden gelegd. Zonder vergroting van bureaucratie zou daarmee een hoognodige herwaardering van het publieke domein mogelijk worden. Het waarden-en-normendebat kan daarmee een breed gedragen, concrete politieke vertaling krijgen. En de dienstbare overheid krijgt haar onmisbare tegenhanger in een dienstbare samenleving

Prof. dr. ir. E. Schuurman, fractievoorzitter van de ChristenUnie in de Eerste Kamer

Dit is het zesde en laatste deel in een serie reacties op de beleidsvoornemens van het kabinet.