”Kabbalah, wetenschap en actualiteit” luidt het motto van het congres, dat meer dan twintig sprekers telt. Deskundigen uit Europa, Amerika en het Midden-Oosten bespreken de invloed van de kabbala op verschillende aspecten van de negentiende- en de twintigste-eeuwse cultuur. Daarbij komen onderwerpen aan de orde zoals de ontwikkeling binnen het jodendom, de relatie tot politiek, literatuur en kunst, esoterische interpretaties van de kabbala en het bestaan van moderne kabbalistische scholen.De studie van de kabbala is een serieuze tak van de wetenschap die vooral binnen de religiestudies op internationaal niveau aan universiteiten wordt beoefend. Zo richt de leerstoelgroep geschiedenis van de hermetische filosofie en verwante stromingen GHF van de Universiteit van Amsterdam, die het congres organiseert (in samenwerking met de Ben Gurion University of the Negev in Israël en het Joods Historisch Museum), zich op de studie van stromingen die met de verzamelnaam ”westerse esoterie” worden aangeduid. Hierin neemt de kabbala een belangrijke plaats in.

Uitwisseling
De kabbala is een stroming die zowel in Europa als in het Nabije Oosten een belangrijke rol heeft gespeeld, aldus de initiatiefnemers van het congres. „Zijn geschiedenis is bij uitstek een voorbeeld van interreligieuze uitwisseling en vermenging van culturen. Voor de huidige discussies over de verhoudingen tussen jodendom, christendom en islam binnen Europa heeft hij dan ook een zekere actualiteitswaarde, evenals voor een beter begrip van de politieke ontwikkelingen in de Nabije Oosten.”

Volgens Von Stuckrad, die verbonden is aan de leerstoelgroep GHF, is bijvoorbeeld de nederzettingsbeweging in Israël door de kabbala geïnspireerd. „Zij ziet deze leer als een opstapje naar de realisering van de Messiaanse heilsgeschiedenis. De kabbala heeft in Israël een duidelijke politieke invloed. Behalve orthodoxe stromingen die de kabbala aanhangen zijn er ook meer open richtingen die de kabbala toegankelijk willen maken voor vrouwen en niet-joden.”

Vooral onder jongeren en studenten neemt de belangstelling steeds verder toe, aldus Von Stuckrad. „Het onderstreept de actualiteit van religie in een geseculariseerde samenleving. Die belangstelling voor religie ontwikkelt zich steeds meer buiten de geïnstitutionaliseerde verbanden.”

Films
Dat de kabbala actueel is, blijkt wel uit de grote belangstelling van de kant van de omstreden Amerikaanse artieste Madonna. Von Stuckrad zegt dat Madonna openlijk haar verbondenheid met de kabbala demonstreert. „In haar films blijkt herhaaldelijk dat zij speelt met Hebreeuwse letters en getallen. Het is een feit dat zij boeken over de kabbala gelezen heeft en cursussen heeft gevolgd. Soms is er sprake van ambivalentie in haar leven, ook als we kijken naar de beruchte kruisigingsscène. Maar ook daar maakt ze gebruik van symbolen.”

Het congres beoogt misverstanden over de kabbala weg te nemen en de „serieuze, academische studie” van het onderwerp onder de aandacht van een breed publiek te brengen. De kabbala kwam recent onder vuur te liggen door het controversiële Kabbalah Center van Philip Berg in Los Angeles. Dit centrum trekt vele niet-joden aan, onder wie artiesten als Madonna en andere Amerikaanse film- en popsterren. Het centrum kreeg veel negatieve kritiek van joodse organisaties en wordt gezien als een mengeling van kabbalistische terminologie en newage-invloeden, maar met de echte kabbala zou het weinig te maken hebben.

Von Stuckrad realiseert zich dat wetenschappers niet meer in een ivoren toren werken, maar dat hun werken ook breed gelezen worden in de samenleving en daarop van invloed zijn. „Waar we nu mee te maken hebben is een sterk gepopulariseerde kabbalaopvatting. De kabbala heeft een impuls gekregen van bredere stromingen, zoals new age.”

Een van de discussiepunten van het congres is of deze popularisering een tegenstelling vormt met de oorspronkelijke joodse traditie. Von Stuckrad: „Ik ben zelf geneigd te zeggen dat wetenschappers niet bij voorbaat de bevoegdheid hebben om vast te stellen wat de kabbala moet zijn. Het is niet gemakkelijk om te onderscheiden tussen ware en valse kabbala. De joodse stroming voldoet in ieder geval aan de behoefte van de moderne mens aan zingeving.”