Op het houten bankje voor de ijssalon zit Kees Korte met een plastic lepeltje zijn ijsco naar binnen te werken. Hij heeft een klein grijs baardje en draagt een rode trui. Zijn fiets staat naast hem.

„Ja, er is wel wat veranderd, ja”, zegt hij bedachtzaam. „De Amerikanen zijn angstig geworden voor terreur. Met Kerst was ik in New York en heb dat toen duidelijk gezien.

In Nederland zijn we er echter gauw overheen gestapt. Men verwacht hier duidelijk geen aanslag. De overheid niet, de burger niet en ik ook niet.

Waarom in Amerika wel en hier niet? De Amerikanen hebben die aanslag zelf uitgelokt door hun arrogante houding tegenover arme landen. Door hun hautaine gedrag tegenover Koeweit en Irak. Nu wil Bush Hussein weer wegwerken.

Deze houding hebben de Amerikanen altijd al gehad. Ik heb er vroeger zes jaar gewoond en toen vonden ze zich al de grootsten en de besten van de wereld. Als Amerika nu Irak aanvalt, krijgt het de hele islamitische wereld tegen zich. Er zijn veel meer landen met massavernietigingswapens, maar zolang je in dialoog met elkaar blijft, is er niets aan de hand.

Ik zeg dat niet omdat ik niet zou zijn geschrokken van de aanslag op 11 september. Het is erg geweest, dat staat buiten kijf. Maar de haat die in het Midden-Oosten en het Verre Oosten tegen de VS leeft, kan ik begrijpen. Eeuwenlang konden Joden en moslims goed met elkaar opschieten. Als er een dialoog zou komen tussen beide groepen zonder bemoeienis van de Amerikanen, zou het misschien nog goed kunnen komen.”

Het ijsje is leeggelepeld en weg fietst Korte. Een foto? „Ach nee joh, zet jezelf er maar op.”

Christen
Het gezin Vlot uit de Drechtstreek is een dagje uit in Zutphen. Vader René gelooft niet dat 11 september een waterscheiding in de wereldgeschiedenis heeft gebracht. „Voor die tijd ging alles al achteruit. Als je als christen leeft, lijkt het soms elke dag wel minder te worden.

Voor ongelovigen is 11 september misschien een keerpunt, maar voor ons niet. Alle ontwikkelingen waren al eerder aan de gang. Denk aan de mentaliteit van de samenleving, de brutaliteit van de jeugd en de ikgerichtheid van volwassenen. We wisten ook dat de islam in Nederland oprukte. Straks zijn we als christenen misschien wel de minderheid.

Ook in de internationale politiek zie ik weinig veranderingen. De grote thema’s, zoals het conflict rond Israël, waren daarvoor ook al aan de gang.”

Spierballen
Gemeenteambtenaar Herbert Schoenmaker ziet de gevolgen van 11 september vooral in de verscherpte veiligheidsmaatregelen. „Alle controles worden strenger. Als gevolg daarvan krijgen we in Nederland ook een algemene identificatieplicht.

De LPF heeft natuurlijk ook een graantje meegepikt van het gevoel van onveiligheid en een andere houding tegenover de islam. Het bestaan van die partij beïnvloedt heel direct de binnenlandse politiek. Zonder 11 september zou dat effect minder zijn geweest.

Door 11 september wordt een invasie in Irak om het bewind van Hussein omver te werpen, legitiemer. Bush kan het nu makkelijker verkopen. Ik verwacht overigens niet dat zo’n invasie er komt. Bush kan er niet aan winnen. Bovendien lost dat probleem zich waarschijnlijk intern in Irak wel op. Maar sinds 11 september mag er ook meer spierballentaal worden gebezigd.”

Aandelen
Hagenaar L. M. Kors staat met een maat op de hoek van de Zutphense Groenmarkt een sigaar te roken. Hij trekt er eens aan terwijl hij nadenkt over de vraag of de wereld ooit weer zal worden zoals zij voor 11 september 2001 was. „Economisch zijn we in het slop geraakt. Niemand durft nog te investeren. De grote economische effecten van die aanslag liggen dus nog in de toekomst.

Voor de rest ben ik niet bang voor een directe aanslag in Nederland. Een bom op Rotterdam raakt de wereld volgens mij niet echt. Dan lijken me de financiële centra in Londen en Parijs veel belangrijker.

Ik ben niet zo politiek geïnteresseerd. Maar ik zie natuurlijk wel dat er heel veel is veranderd, door die hele LPF bijvoorbeeld. Maar ik weet niet of dat direct samenhangt met de aanslag in New York. We hadden gewoon een keer iets anders nodig. Paars kon niet aan de macht blijven.

Persoonlijk leef ik na 11 september niet anders. Zeker ook niet ten opzichte van andere culturen. Wij komen uit Den Haag en daar krioelt het van mensen uit andere werelddelen. Ik denk maar zo: Die mensen moeten ook leven. Ze willen het beter hebben en dat kan ik begrijpen. Onze mensen gingen na de Tweede Wereldoorlog naar Canada en Australië om het beter te krijgen. Zij komen nu hier en dat kan ik me voorstellen.”

Probleemgeneratie
„Het karakter van de mensen is hetzelfde gebleven”, verzekert stadswacht Rudy Pastoors. Met zijn Bosnische collega Jaranko Sarik houdt hij het centrum van Zutphen veilig. „De mensen blijven even agressief als altijd. Ook als ze niet eens een bekeuring krijgen, zien ze je als bemoeizuchtig zodra je iets zegt.

Bij de stadswacht werken veel mensen uit andere culturen. Dan zie je dat er onder islamieten heel veel verschil is. De Afghanen die bij ons werken, zijn de goedheid zelf. Asielzoekers uit islamitische landen laten zich ook gemakkelijk corrigeren. Terwijl Turkse en Marokkaanse jongeren op straat juist problemen geven. Dat betekent dat niet de islamitische godsdienst, maar de cultuur het verschil maakt. En die daders van de aanslag op de WTC-torens hadden gewoon een kronkel in het hoofd.

Wij zijn een beetje de probleemgeneratie. Over vijftig of honderd jaar is er in Nederland geen verschil meer tussen blank en zwart, maar zijn we allemaal vermengd. Kinderen op school leren nu al zonder problemen met elkaar om te gaan. Over enkele generaties speelt het gewoon niet meer.”

Overstroming
Een clubje scholieren van gemengde herkomst hangt wat op de stoep. Elvira (blond en lang) weet als eerste wat er na 11 september veranderde. „Iedereen werd ineens een stuk voorzichtiger.”

Erlinde: „Vooral in het begin was dat zo. Maar nu merk je dat niet meer.”

Elvira: „Ik vond wel dat er een groot drama van werd gemaakt. Als je kijkt hoeveel mensen er bij de overstromingen in Midden-Europa zijn omgekomen, dan is dat een veel grotere ramp. Maar daar wordt minder drama van gemaakt.”

Jonathan: „Maar aan een overstroming kun je niets doen. Aan zo’n aanslag wel. Ook over honderd jaar is het nog bekend als een zwarte bladzijde.”

Savitri: „Mijn ouders werden ineens heel negatief over mensen uit het Oosten. Veel meer dan daarvoor. Zodoende ging ik er ook over nadenken, weet je. Ik werd boos. Waarom was dit nu nodig? En waar slaat het op?”

Elvira: „In Afghanistan is natuurlijk veel verbeterd. De vrouwen kunnen nu weer een beetje normaal over straat. Alles is vrijer.”

Oorlogszuchtig
Tim Wengelaar werkt bij de tatoeagewinkel in Zutphen. De eerste weken na 11 september keek hij moslims met de nek aan. „Die achterdocht tegen de islam blijft. Die aanslag was zo fundamenteel fout dat ik niet geloof dat dit goed komt.

Dit was duidelijk gericht tegen het Westen en tegen de Verenigde Staten. Men is bang voor ons. De regering van de VS bemoeit zich overal mee. Als Hussein gevaarlijk doet, krijgt-ie op zijn kop. En dat wil de islam niet. Die acties gaan door. Onmenselijk eigenlijk, want als je een land wilt pakken, pak dan de leider en niet onschuldige mensen.

Vooral vlak na 11 september had ik moeite met moslims. Dat heftige gevoel ging na verloop van tijd wel over. Maar ik vind ze nog steeds extreem. En die leiders van die moskeeën -ik weet niet eens hoe je die mensen noemt- vertrouw ik ook niet. Die roepen op tot het slaan van vrouwen en zo. Dat deugt niet.

Ik verwacht geen aanslag op Irak. De Verenigde Naties willen het niet. Bush is natuurlijk wel een oorlogszuchtig kereltje, maar als je aan Irak begint, blijf je aan de gang. Dan houdt de oorlog nooit op.”