Theeuwes was voorzitter van de projectgroep van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid die eerder dit jaar het rapport ”Investeren in werkzekerheid” publiceerde.In dit stuk, dat handelt over de flexibiliteit van de Nederlandse arbeidsmarkt, bepleit de WRR onder meer een actievere rol voor werknemers. Zij moeten door scholing hun positie op de arbeidsmarkt op peil zien te houden.

Nederland is hard op weg naar een arbeidsmarkt waarin mensen vaker van baan zullen wisselen, meent Theeuwes, hoogleraar economie aan de Universiteit van Amsterdam en directeur van SEO Economisch Onderzoek. „Productiecycli worden korter, de technologie schrijdt voort en door globalisering zal er steeds vaker werk worden afgestoten naar lagelonenlanden. We kunnen daarom niet altijd op dezelfde wijze blijven produceren. Werknemers, bereid u hierop voor door breed inzetbaar te blijven.”

Een andere arbeidsmarkt vraagt ook om een ander ontslagstelsel, meent de econoom. „Het Nederlandse ontslagstelsel is niet het meest inflexibele van Europa, we zweven ergens in de middenmoot. Maar er is genoeg ruimte voor verbetering.”

Dinsdagavond lekte uit dat het kabinet de ontslagvergoeding aan banden wil leggen. Een werknemer krijgt straks bij ontslag hooguit één jaarsalaris mee. Voor mensen met een lager inkomen kan de gouden handdruk meerdere jaarsalarissen bedragen, tot een maximum van 75.000 euro. Voor personen boven de 40 jaar is dit maximaal 100.000 euro.

Verder kan de werkgever de te betalen ontslagvergoeding straks met maximaal een kwart beperken door te investeren in scholing. „Een goede eerste stap”, vindt Theeuwes. „Wat mij betreft had dit echter een groter percentage mogen zijn, omdat juist dit de werkgever prikkelt om werknemers intensief naar een andere baan te begeleiden. Zo voorkom je dat de werknemer een grote zak met geld meekrijgt en de werkgever het daarbij laat.”

Verder verandert het voorstel weinig aan de huidige praktijk, meent de SEO-directeur. „In feite is het voorstel een universele toepassing van de huidige kantonrechtersformule. De gouden handdrukken worden daarbij ietwat afgetopt. Bovendien kunnen werkgever en werknemer het in het vervolg samen eens worden over de vergoeding, zonder tussenkomst van de rechter. Dat doet een beetje denken aan een flitsscheiding.”

Wat Theeuwes betreft had de ontslagvergoeding in haar geheel op de schop gemogen. Vakbonden noemen deze ontslagpremie echter de smeerolie van de arbeidsmarkt. Theeuwes: „Dat kan ik begrijpen. Het geld is voor een ontslagen werknemer in feite een geluk bij een ongeluk. Begrijp me trouwens goed: ik gun iedereen een grote zak met geld, maar waar het mij als econoom om gaat is dat je dit geld veel positiever kunt gebruiken dan het te besteden aan een verre vakantie of een nieuwe boot.”

Dé manier om de ontslagvergoeding productiever aan te wenden is volgens Theeuwes door werkgevers te verplichten dit geld te gebruiken om mensen nog voor hun ontslag naar een andere baan te begeleiden. „Eigenlijk zou een werknemer door zijn baas permanent moeten worden voorbereid op een mogelijk ontslag. Dan verloopt de overgang naar een nieuwe baan soepel en heb je feitelijk geen ontslagbescherming meer nodig.”

Volgens Theeuwes leidt een minder beschermend ontslagstelsel niet direct tot meer werkgelegenheid, maar stijgt de productiviteit van het geleverde werk hierdoor wel. „En juist dat is voor de economische groei nu zo belangrijk.”

Werknemers moeten volgens hem worden ingezet op de plaats waar ze het productiefst zijn. „Mensen die in Nederland vrijwillig van baan wisselen, zijn jaarlijks goed voor ruim de helft van de toename van de arbeidsproductiviteit. Met een zware ontslagbescherming werk je dit proces juist tegen.”

Dat het ontslagrecht, tegen de zin van de vakbonden, uiteindelijk toch is geagendeerd voor de participatietop van volgende week woensdag vindt Theeuwes een goede zaak. „Het is goed dat er over dit onderwerp wordt gesproken. Je moet het niet verborgen willen houden. Vakbonden sputteren tegen, maar dat zijn we van ze gewend. Ze moeten strijdend ten onder gaan.”

Theeuwes verwacht overigens niet dat er direct spijkers met koppen zullen worden geslagen. Wellicht zal er worden besloten om de discussie over het voorstel tot wijziging van de ontslagbescherming elders te voeren, bijvoorbeeld binnen de muren van de Stichting van de Arbeid.

„Zeker de huidige regering zal de sociale partners niet voor voldongen feiten willen plaatsen. We doen het in Nederland op de poldermanier: we veranderen door te praten.”