De manier waarop hij in januari een kabinet in elkaar timmerde, dwingt respect af. Niet alleen door de alternatieve werkwijze -eerst elkaar leren kennen op een plek ver van Den Haag, daarna pas zakelijk onderhandelen-, ook door het stempel dat hij zelf wist te drukken op de inhoud van het regeerakkoord. „Voor het eerst in de geschiedenis zit daar een sterk ecologische dimensie in”, zei hij een week geleden met enige trots in de Volkskrant.De 65-jarige Wijffels, de achterliggende decennia regelmatig getipt als een mogelijke minister-president, staat ook internationaal zijn mannetje. In het gedwongen vertrek van Wolfowitz als president van de Wereldbank speelde hij een belangrijke rol.

Al die capaciteiten nemen niet weg dat hij in bepaalde opzichten tevens een dwaallicht is. De uit een rooms-katholiek boerengezin afkomstige krachtpatser put in zijn denken en handelen uit zweverige filosofieën, zoals die van het taoïsme.

Dat bleek in het interview met de Volkskrant onder meer uit het feit dat hij in het regeerakkoord positieve en waarderende woorden had willen wijden aan de trend van individualisering. Jammer genoeg, klaagde hij, hadden de drie onderhandelaars, met Rouvoet en Balkenende voorop, deze zinsneden consequent uit de conceptteksten geschrapt.

Staan veel moderne burgers en denkers op zijn minst ambivalent tegenover individualisering -„natuurlijk zijn we voor persoonlijke ontplooiing en vrijheid, maar mensen worden helaas wel steeds egoïstischer”-, Wijffels wil de toenemende nadruk op het individu voornamelijk positief benaderen. Individualisering betekent dat mensen tot een steeds hogere vorm van „persoonlijk bewustzijn” komen, filosofeert de oud-SER-voorzitter.

Uiteindelijk leidt dat niet tot egoïsme, maar juist tot het inzicht dat we als soort alleen kunnen overleven door meer verantwoordelijkheid te nemen voor het geheel, meent hij.

Het is Wijffels’ rotsvaste geloof dat de mensheid zich onafwendbaar beweegt naar steeds hogere ontwikkelingsstadia. Een levensbeschouwing die hem persoonlijk blijkbaar de kalme daadkracht verleent die velen zo in hem waarderen. Voor de samenleving als geheel is het echter een gevaarlijke visie.

En dat niet alleen omdat er geen enkel bewijs is voor een dergelijke ophanden zijnde maatschappelijke wending. Deze wazige filosofie van ongefundeerd optimisme en vertrouwen in de mensheid is vooral gevaarlijk omdat hij de aangeboren slechtheid van mensen over het hoofd ziet, blind maakt voor ontwikkelingen die de samenleving van vandaag wel degelijk bedreigen en verhindert om maatregelen te nemen tegen die ontwikkelingen.

De vooral in de jaren ’60 van de vorige eeuw doorgebroken ik-gerichtheid moet niet worden bejubeld, maar teruggedrongen. De achterliggende decennia hebben voldoende laten zien hoe destructief een doorgeschoten nadruk op zelfontplooiing is. Steeds meer gebroken gezinnen, een teloorgang van waarden en normen, een verplatting van de cultuur door consumentisme en materialisme.

Toegegeven, die geest is niet gemakkelijk in de fles terug te krijgen. De overheid heeft daartoe slechts beperkte middelen. Maar wat er aan middelen te verzinnen valt om het individualisme terug te dringen en de gemeenschapszin te bevorderen -te denken valt aan een goed gezinsbeleid, betere jeugdzorg, kwalitatief beter en meer richtinggevend onderwijs, een debat over waarden en normen-, moet zeker in de strijd worden geworpen.

Dat gaat veel gemakkelijker vanuit de realistische erkenning dat de individualisering ver is doorgeschoten dan vanuit de ongefundeerde gedachte dat het individualisme vanzelf zal evolueren tot iets beters. Terecht hielden Balkenende, Bos en Rouvoet op dit punt de boot af. Wijffels is een geweldige kerel, maar politici doen er wijs aan hem alleen te gebruiken voor zaken waar hij goed in is.