„Regenteske rekenarij”, noemde VVD-Senaatsfractievoorzitter Rosenthal begin deze maand de politieke spelletjes die partijen spelen om aan zo veel mogelijk Eerste Kamerzetels te komen. Allereerst hebben de fracties de mogelijkheid om een lijstcombinatie aan te gaan met één of meer andere partijen, om zo meer kans te maken op een restzetel.Drie combinaties zijn er in de aanloop naar de Senaatsverkiezingen gevormd: CDA, ChristenUnie en SGP werken samen, VVD, D66 en de Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF) vormen ook een lijst, evenals GroenLinks en Partij voor de Dieren. PvdA en SP staan er alleen voor.

Over de drie combinaties en de twee partijen zijn twee restzetels te verdelen. Computerdeskundige ir. H. J. ten Cate uit Haarlem heeft een simpel rekenmodel bedacht waardoor in één oogopslag duidelijk is waar die zetels heengaan. De eerste restzetel is voor de combinatie GroenLinks/Partij voor de Dieren, de tweede voor CDA, ChristenUnie en SGP.

Tot zover de theorie. In de praktijk proberen partijen door manipulaties de toedeling van de restzetel te beïnvloeden. Voor de coalitiepartijen CDA, PvdA en ChristenUnie is het van groot belang dat hun meerderheid in de Senaat zo groot mogelijk is. Als één PvdA-Statenlid dinsdag op CDA of ChristenUnie stemt, en niet op zijn eigen partij, gaat de eerste restzetel volgens Ten Cate „gegarandeerd” naar de christelijke lijstcombinatie. Als die PvdA’er dan op het CDA stemt, gaat de restzetel naar het CDA. Dat komt dan uit op een totaal van 21 zetels. Als de PvdA’er op de ChristenUnie stemt, krijgt die partij de restzetel en komt ze uit op een totaal van 5. Voor het gezamenlijke zetelaantal van de regeringspartijen maakt het niet uit waar de PvdA’er op stemt. De coalitie behaalt in elk geval 39 zetels; de SGP 2.

Ten Cate heeft echter ook een ander scenario bedacht. Als alle PvdA-Statenleden gewoon op hun partijgenoten stemmen, maar één SP’er kiest voor D66 of de OSF, gaat de restzetel niet naar de christelijke lijstcombinatie, maar naar de VVD. De coalitie heeft dan nog maar 38 zetels, de kleinst mogelijke meerderheid in de Eerste Kamer.

„Er moeten wel heel gekke dingen gebeuren, wil de coalitie haar meerderheid helemaal verliezen bij de verkiezingen”, stelt Ten Cate. Toch is een kleine meerderheid ook riskant, meent hij. „Denk maar aan politiek gevoelige onderwerpen als het generaal pardon en het onderzoek naar de Irakoorlog. Daarbij hoeft dan maar één senator van de coalitie anders te stemmen, en er doemen mogelijk problemen op.”

Ten Cate had de afgelopen tijd contact met diverse partijen. „Iedereen mag gebruikmaken van mijn berekeningen. Zo kreeg ik een e-mail van CU-senator Schuurman. Hij wilde de SGP aan een tweede zetel helpen. Die zou zonder lijstcombinatie verloren gaan.”

VVD’er Rosenthal en anderen hebben het systeem van Eerste Kamerverkiezingen bekritiseerd vanwege de gevoeligheid voor manipulaties. „Eén Statenlid kan de verkiezingsuitslag manipuleren”, beaamt Ten Cate. Via zijn berekeningen wist PvdA’er Tjeenk Willink in 1991 te bewerkstelligen dat hij werd herkozen als senator.

Moeten we niet af van dit gevoelige stemsysteem?
„We moeten er goed over nadenken. Ik geef er nu geen oordeel over en beperk me tot het blootleggen van de gevoeligheden. Maar er moet zeker een discussie over komen.”