De grote verscheidenheid aan gevoelens over de dramatische elfde september stelt Amerikaanse televisiezenders voor problemen. Hoe kan er het best worden teruggekeken op een dag waarop meer dan 3000 mensen de dood vonden?

Amerikanen lijken in grote meerderheid de voorkeur te geven aan een sobere herdenkingsdienst. Ze wensen niet 24 uur lang via de televisie bestookt te worden met beelden van de twee brandende torens van het World Trade Center. Dat staat al op het netvlies van de natie gebrand en hoeft niet weer herhaald te worden.

„We hebben geen nieuwe schoktherapie nodig”, luidde een veelzeggende uitspraak van een Amerikaan in de krant USA Today in augustus. „Amerika is nog niet eens begonnen met het helingsproces en het keer op keer herhalen van de afschuwelijke beelden is als het strooien van zout in de wonden”, verklaarde een ander tegen dezelfde krant. De beelden dragen bovendien volgens veel experts niet bij aan het verwerken van het nationale trauma.

Het gevoel van medeleven onder Amerikanen met de slachtoffers en hun families is groot maar velen vinden dat het tijd is om door te gaan met leven en de blik op de toekomst te richten. Zij willen dan ook geen beelden van vorig jaar maar zien liever dat de slachtoffers en hulpverleners worden geëerd en willen liever weten hoe families van slachtoffers de draad weer hebben opgepakt.

Hoewel een belangrijk deel van de bevolking het trauma redelijk heeft verwerkt blijven andere groepen ver verwijderd van mentaal herstel. Mensen die met een persoonlijk verlies moeten leven, worden automatisch elke dag geconfronteerd met de gebeurtenissen van 11 september vorig jaar.

„We hebben redelijke dagen en afschuwelijke dagen maar niemand zegt: Ik ben er helemaal overheen en ga door met mijn leven”, aldus een leidinggevende in een steun- en informatiegroep voor nabestaanden en overlevenden van de aanslagen in New York.

Onder nabestaanden van de slachtoffers zijn echter wel verschillen in verwerking te signaleren. Familieleden van militairen die in het Pentagon omkwamen, lijken verder te zijn. De traditie van de strijdkrachten om zelf voor haar medewerkers te zorgen heeft daartoe sterk aan bijgedragen. Militairen blijven tijdens hun leven en in de dood deel uitmaken van de gemeenschap, en hun nabestaanden ook.

„De militaire gemeenschap is beter voorbereid op verliezen zoals die van 11 september. Het zou een vergissing zijn te denken dat het niet evenveel pijn doet maar men zou verwachten dat een militaire gemeenschap eerder herstelt dan een burgergemeenschap”, aldus Peter Feaver van Duke University, een expert op het vlak van civiel-militaire relaties.

Wel kijken nabestaanden van de slachtoffers van het Pentagon met gemengde gevoelens terug op alle aandacht voor de aanslagen. Velen vinden dat er te veel nadruk is gelegd op New York en te weinig op Washington. Ook in de nasleep van de aanslagen was dit voor sommigen duidelijk een heikel punt.

In de herdenkingsboeken staan honderden pagina’s met foto’s van New York en slechts een of twee van het Pentagon, stelde hulpcoördinatrice Meg Falk voor Pentagon-overlevenden enigszins bitter vast. Een vrouw die haar man verloor verklaarde dat er „grote frustatie” bestaat over de constante focus van de media op New York. „Het gevoel was; weten ze niet dat er ook iets in (Washington) D.C. is gebeurd.”

Anderen in de hoofdstad reageren weer tevreden over het uitblijven van al te veel media-aandacht. „De aandacht voor het World Trade Center heeft ze de kans gegeven het op hun eigen tempo te verwerken en niet onder het toeziend oog van iedereen”, zegt een psychiater van het Amerikaanse leger.

In New York is het trauma verre van verwerkt. Duizenden mensen kampen er met psychische problemen. Niet alleen nabestaanden maar ook ’gewone’ Newyorkers zijn de schok nog niet te boven. „We weten dat veel mensen die door 11 september zijn getroffen een vorm van behandeling nodig hebben en zich dat de komende maanden of zelfs jaren nog niet realiseren”, aldus de voorzitter van het 11 September Fonds over de psychische klachten van bewoners.

De veranderde skyline van de The Big Apple confronteert mensen dagelijks met de aanslagen. „Wij moeten met de hemel boven New York leven. Als de lucht helder en blauw is, denk ik; precies zoals de ochtend van 11 september”, aldus een studente tegen het Duitse persbureau DPA. Ook op andere manieren worden Newyorkers hardhandig herinnerd aan de terreur en aan hoe moeilijk de wonden helen. Sirenes roepen vragen op als; wat nu al weer, waar is het dit keer?

De angst zit er ook nog goed in bij veel bewoners. Meer dan 40 procent verklaarde deze zomer in een enquête van televisiezender CBS de omgeving van bekende hoge gebouwen te mijden. Zes op de tien ondervraagden zei dat de kans op een aanval op hun stad groter was dan waar ook.