Met de komst van de euro en in het zicht van een grote uitbreiding van de Europese Unie staan we aan de vooravond van spectaculaire nieuwe ontwikkelingen in de Europese politiek. Het lijkt erop dat de lang slapende reus overeind komt. Over een aantal jaren zal het gewicht van Brussel als politiek zwaartepunt ten opzichte van Den Haag definitief de overhand krijgen. Er staat ons een Europese politieke realiteit te wachten die om bezinning vraagt.

Voor welke opgaven staat de christelijke politiek daarbij? Ik wil er vier noemen die wat mij betreft de agenda vormen voor de bezinning die vanuit de ChristenUnie/SGP noodzakelijk zal zijn. Bezinning op christelijke politiek in een Europese context heeft per definitie te maken met voortschrijdend inzicht. Tussen de GPV/RPF/SGP-publicaties van twintig jaar geleden en de huidige bezinning ligt al een wereld van verschil. Het is van belang nu de lijnen nog wat verder door te trekken.

Afstemming
Ten eerste. Het moet zo langzamerhand worden onderkend: in Brussel zetelt een deel van onze overheid. Zo’n 40 procent van onze wetgeving komt daar tot stand en door de geweldige beleidsaanzuigende werking wordt dat alleen maar meer. Economische en monetaire integratie vormen de motor achter Europees beleid op het gebied van milieu, biotechnologie, landschapsbeheer, arbeid en sociale regelingen. Na de aanslagen op 11 september is er meer vaart gezet achter Europees politie- en justitiebeleid. Vorig jaar is asiel- en immigratiebeleid al volledig Europees gemaakt.

De noodzaak van harmonisatie van beleid zal zich blijven voordoen en dat proces leidt tot de verdere opbouw van een Europese bestuurslaag. Voor de christelijke politiek geldt nu dat het bijbels spreken over de overheid (Romeinen 13: 1-7, 1 Petrus 2: 13-17) ook op de Europese overheid betrokken dient te worden.

Geen misverstand: nationale overheden zullen er blijven. Zij houden een functie voor een bepaald gebied waar mensen een eigen taal spreken, een nationale identiteit met elkaar delen, samen de problemen van hun samenleving oplossen. Alleen, het wetgevingskader waarin dat gebeurt, is meer en meer afgestemd op het Europese niveau. De nationale identiteit zal ook niet verdwijnen, zij zal zich alleen ontwikkelen in een politiek kader waaraan de nationale en Europese overheid samen in wederzijdse afhankelijkheid vorm geven.

Het zal er op aankomen in dit proces van beleidsafstemming en beleidsharmonisatie een goede wisselwerking tot stand te brengen tussen het nationale en het Europese niveau. Zaken van regionaal of nationaal belang moeten ook op dat niveau behandeld en besproken kunnen worden. Dit veronderstelt goede samenwerking tussen de bestuurslagen. Ook moeten nationale en Europese politici proberen tot gemeenschappelijke benaderingen te komen.

Sterker parlement
Ten tweede. Europese eenwording is een uniek proces, zonder precedent in de geschiedenis. Blauwdrukken voor de toekomst bestaan niet. Ik vermijd daarom woorden als ”federalisering”. De ChristenUnie en de SGP moeten echter wel nadenken over de toekomstige rol van de politieke instellingen van de Europese Unie. De uitbreiding van Europa zal vroeg of laat een grondige hervorming van deze instellingen tot gevolg hebben.

Het volgende scenario lijkt daarbij waarschijnlijk. De toetreding van tien Oost- en Zuid-Europese landen zal het besluitvormingsmodel in de Europese ministerraden onder druk zetten. Met de huidige vijftien landen was het nog mogelijk met eenparigheid van stemmen of bij gekwalificeerde meerderheid door ambtenaren en diplomaten voorbereide besluiten te nemen. Met 25 lidstaten wordt dat een onmogelijke opgave. Er zal meer en meer druk komen om met gekwalificeerde of gewone meerderheden besluiten te nemen. Wordt dit in de Raad bij steeds meer onderwerpen regel, dan komen nationale parlementen en regeringen (die geen veto meer kunnen uitspreken) op afstand te staan.

Dit zal de roep om versterking van het Europees Parlement (EP) doen toenemen. Het EP heeft nu mede-wetgevende bevoegdheid. De volgende stap in dit proces is hieraan ook een controlerende bevoegdheid toe te voegen. Versterking van het EP in deze zin betekent ook de versterking van de Europese Commissie, die in het parlement verantwoording moet afleggen voor het gevoerde beleid. De Europese Raad en de ministerraden blijven de plek waar nationale overheden tot beleidsafstemming komen. Het is van belang deze ontwikkeling te onderkennen en daar ook zelf constructief in mee te denken.

Democratisering
Dat is ook nodig vanwege de volgende reden. Een derde punt voor de bezinning is de noodzaak van democratisering van de Europese besluitvorming. Daar waar macht is, moet ook controle van de macht plaatsvinden. Als Europa overheidsbevoegdheden uitoefent, moeten de implicaties daarvan in een open debat aan de orde kunnen komen. Dat lijken mij belangrijke principes van de christelijke staatkunde.

Het huidige systeem, waarin hordes ambtenaren uit alle Europese landen met elkaar in comités en werkgroepen allerlei zaken afstemmen, laboreert aan bureaucratische ondoorzichtigheid die steeds meer op gespannen voet komt te staan met heldere democratische principes. Europa is tot dusver een project van ambtenaren en lobbyisten die hun werkstukken eerst in een eindeloos vergadertraject voorbereiden, om 80 procent ervan te laten aftikken in een ministerraad.

Het Europese besluitvormingsproces is wezenlijk bureaucratisch, niet politiek, ook al heeft het EP ook nog een stem in het kapittel. Maar de regie is in handen van ambtenaren.

We zouden echter moeten wensen dat de ondoorzichtigheid van de bureaucratie wordt vervangen door politieke transparantie. Dat pleit ervoor om het samenspel tussen de Europese Commissie en het Europees Parlement te versterken. Over Europese besluitvorming moet ook een Europees publiek debat gevoerd kunnen worden, hetgeen nu vrijwel onmogelijk is.

Europese lijsten
Mijn laatste agendapunt betreft Europese politieke partijvorming. Met de toetreding van tien nieuwe landen en met hervormingen van de Europese instellingen in het verschiet, zal het belangrijker worden bondgenoten voor de christelijke politiek te vinden. Dit is al helemaal van belang wanneer bedacht wordt dat bij Europese verkiezingen in de toekomst gewerkt gaat worden met Europese lijsten. Er wordt op dit moment nagedacht over allianties met christelijke partijen elders in Europa. Het doel zou inderdaad moeten zijn: de vorming van een Europese partij voor bijbelgetrouwe christenen. De toetreding van Hongarije opent nieuwe mogelijkheden met politieke groeperingen aldaar waarmee al oude banden bestaan. Partijvorming kan ontstaan in een buitenparlementair contact van partij tot partij. Partijvorming kan ook, zoals tot dusver het geval was, plaatsvinden op basis van parlementaire afspraken.

Daar liggen twee routes. Men kan proberen mensen te verzamelen die zich buiten de grote christen-democratische en conservatieve Europese Volkspartij bevinden. Men kan ook proberen vanuit de EVP-fractie te werken en in dat verband een vleugel van bijbelgetrouwe christenen te vormen. Het is de situatie in het EP na de eerstvolgende Europese verkiezingen die daarvoor beslissend is.

De auteur is directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie en bijzonder hoogleraar reformatorische wijsbegeerte in Rotterdam.