Vandaag de dag is de politieke ruimte van Rusland geen ruimte van daden, maar een ruimte van woorden. De Russische politicologen en de Russische politieke elite zijn al gewend een beroep te doen op een zekere virtuele realiteit die door henzelf verzonnen is. Zij geloven daarin en handelen in het kader daarvan. Zij hebben de voorstelling over de werkelijke stand van zaken verloren en doen geen moeite om hun visie te beargumenteren als zij er zeker van zijn dat er geen antwoord op hun woorden komt.Het optreden vorige maand van president Poetin in het Duitse München is de kwintessens van een dergelijke benadering. In plaats van te tonen hoe groot de meningsverschillen tussen de Verenigde Staten en de meerderheid van de andere ontwikkelde landen zijn in de duiding van een rechtvaardige wereldorde, presenteerde Poetin aan het publiek een set van uiterst armzalig beargumenteerde stellingen.

Hij begon met te zeggen dat Amerika geen recht heeft Rusland democratie te leren, omdat Washington unilateraal in de buitenlandse politiek optreedt. Maar wat voor verband is er tussen deze twee zaken? Democratische principes zijn nooit van toepassing in de buitenlandse politiek. Betekent bijvoorbeeld een veto in de Veiligheidsraad ondubbelzinnig dat het land dat het veto gebruikt, ondemocratisch is?

Poetin probeerde het Westen bang te maken met de groei van China en India, van welke landen het bnp al groter zou zijn dan dat van de VS. Maar hij riep tegelijkertijd op Iran niet te vrezen, simpelweg omdat voor het maken van raketten die Europa kunnen bedreigen „zelfs een andere economie nodig is”; en tegenwoordig zou Iran niet in staat zijn de vrije wereld te bedreigen. Dat is ’geniaal’: India met een bnp van 670 dollar per hoofd van de bevolking en China met een bnp van 2780 dollar per hoofd van de bevolking kunnen het Westen op de tenen trappen, terwijl Iran met een bnp van 4690 dollar per hoofd van de bevolking tot niets in staat is. Zit daar enige logica in? Nauwelijks, zoals de hele toespraak van Poetin niet meer is dan het geknor van een gekrenkte provinciale politicus.

Ideale plaats
Kon Poetin overtuigender optreden? Ongetwijfeld wel. Hij had het volledige recht de VS te beschuldigen van het voeren van een ”unilateralist policy”. Hij bevond zich op een ideale plaats, waar hij de vergaderde mensen eraan had kunnen herinneren tot welke resultaten de door Chamberlain en Daladier in München in 1938 ondernomen poging de ”overtreder van het internationale recht” te pacificeren, heeft geleid. Hij zou de woorden van de bekende Franse politicoloog Dominique Moisi kunnen herhalen, die heeft gezegd dat, in tegenstelling tot de Koude Oorlog, toen er „twee Europa’s en één Westen bestonden”, er nu „één Europa, maar twee Westens” zijn. En de Russische president had de nadruk kunnen leggen op de bewering dat de VS juist de westerse waarden verraden. Maar Poetin ondernam niets dergelijks.

Waarom is het zo gebeurd? Mijns inziens nam Poetin dezelfde houding jegens de westerse toehoorders aan die hij en al zijn spindoctors al lang jegens de Russen aannemen. Hij gelooft dat voor zijn woorden geen argumentatie nodig is, omdat ze door gevoelens en niet door het verstand worden opgevangen. Maar dat gebeurt alleen omdat het Russische publiek door de Kremlin-pr en de Kremlinpropaganda gebrainwasht en bij de neus genomen is. Ik hoop dat de westerse politici begrijpen dat zich achter het pathos van Poetins toespraak niet meer dan een verwaand en koppig dilettantisme verbergt.

Als resultaat is een aantal goede ideeën van Poetin door het publiek niet opgemerkt. Poetin herinnerde er bijvoorbeeld terecht aan dat veel door het Westen nog in de tijd van de Sovjet-Unie op zich genomen verplichtingen geschonden zijn. Dat Duitsland zijn troepen in het buitenland is begonnen te stationeren, dat de NAVO zich meerdere malen heeft uitgebreid, dat er NAVO-bases op het grondgebied van de voormalige Sovjetrepublieken zijn verschenen. De toehoorders moesten in gepeins verzinken over de verantwoordelijkheid van de VS en van Europa voor het feit dat de prowesterse politiek tijdens de eerste termijn van Poetins presidentschap heeft gefaald en over het feit dat Rusland een land is dat een delicate houding vereist.

Gekrenkt
Hoewel ik onderstreep dat de handelwijze van Poetin in München niet adequaat was, wil ik ook opmerken dat zijn auditorium niet bestond uit politieke genieën. Poetin was tot voor kort een ambtenaar van gemiddeld niveau in Sint-Petersburg, en men moet hem een en ander wel vergeven. Maar begrijpen de Europese staatslieden, die hun hele leven in de openbare politiek hebben doorgebracht, werkelijk niet dat Rusland zich niet voor niets gekrenkt voelt?

De toenadering van Rusland richting de vertegenwoordigers van de ”as van het kwaad”, Iran inbegrepen, getuigt van het feit dat Rusland probeert de niches in te vullen die voor de Russen in de buitenlandse politiek zijn overgebleven, terwijl er geen andere richtingen meer mogelijk zijn. De huidige Russische leiders zijn gedwongen bondgenoten te zoeken tussen de ”rogue states”. Dat is gevaarlijk, zowel voor Rusland als voor de rest van de wereld, voor Europa en ook voor de VS.

Europa en de Verenigde Staten moeten nu een duidelijk en begrijpelijk gesprek met Rusland beginnen ter wille van het tot stand brengen van een ”eenheidspool” van de wereldpolitiek, die door deze drie machtscentra samen vertegenwoordigd zou moeten worden. Een eenpolige wereld is onvolmaakt wanneer slechts één land als de pool optreedt. Als de Europese Unie, de VS en Rusland met dezelfde standpunten en houdingen in de wereld zullen optreden, zal deze wereld niet meer zo eenpolig zijn.

In dit verband dient het Westen een serieus programma van integratie van Rusland voor te stellen -in daden en niet in woorden- in de gemeenschap van democratische staten. De Münchense toespraak toont immers maar één ding: Rusland zal een gevaar voor het Westen vormen zolang dit land geen deel daarvan uitmaakt. Het is betreurenswaardig dat er voorlopig geen hoopgevende signalen in deze richting vallen op te merken.

De (Russische) auteur is politicoloog, gepromoveerd in de economie, directeur van het onafhankelijke Centrum voor Postindustrieel Onderzoek te Moskou, hoofdredacteur van het tijdschrift Svobodnaja Mysl (De vrije gedachte) en van de Russische editie van Le Monde diplomatique.