De Nederlandse Katholieke Schoolraad gaf opdracht tot dit onderzoek. Duidelijk is dat de periode waarin het rk-onderwijs sterk bepaald werd door de kerk al veertig jaar achter ons ligt. Het gaat nu meer om „ruimte voor spiritualiteit en inspiratie” zoals die handen en voeten krijgen in het feitelijke onderwijs. ”Inspiratie maakt verschil”, zo luidt de titel van het nieuwe beleidsplan van de Schoolraad. Wat hier inspiratie inhoudt, is niet zo duidelijk te stellen. Wel is het zeker dat men die niet direct kan afleiden van de uitspraken van het kerkelijk leergezag.De onderzoekers trekken enkele opvallende conclusies uit hun onderzoek. De meeste direct betrokkenen in het katholiek onderwijs beschouwen zichzelf als katholiek. Dit geldt niet meer voor de leerlingen van het voortgezet onderwijs. Overigens valt katholiek-zijn niet samen met kerkelijk meeleven.

Een andere conclusie, het belangrijkste motief om voor een katholieke school te kiezen, is de aansprekende sfeer, als tweede de afstand tot de school en als op een na laatste komt met 4,4 procent het katholieke karakter van de school als motief.

Op katholieke scholen vindt men vorming vanuit christelijk perspectief even belangrijk als vorming vanuit multireligieus perspectief en kent men weinig waarde toe aan levensbeschouwelijke kennisoverdracht. De voorkeurspositie van het christendom is niet meer aanwezig.

Een andere conclusie uit de onderzoeksresultaten luidt: naarmate men in het katholiek onderwijs minder belang hecht aan de koppeling tussen kerk en school, vindt men ook behandeling en vorming vanuit christelijk perspectief minder belangrijk. Een rector schrijft: „Over de relatie tussen de kerk als een formeel instituut en de school maak ik me grote zorgen. Ik merk dat de kerk macht over het onderwijs probeert terug te krijgen. Dat roept ongelofelijk veel weerstand op. Dat is niet meer reëel. Het kan niet meer. Bisschoppen moeten niet op de stoel van schoolbestuurders zitten.” De onderzoekers stellen vast dat de scholen weinig meer lijken te zien in aansluiting bij en verwijzing naar confessionaliteit en kerk in institutionele zin. Daarmee lijkt de ontzuiling in het katholiek onderwijs compleet te worden, ook al is er geen sprake van ontzieling.

Heeft het katholiek onderwijs nog toekomst? De onderzoekers stellen dat rk-onderwijs meer ontwikkelingskansen behoudt naarmate het een meer schooleigen inhoud krijgt en van binnenuit en van onderop ontwikkeld wordt. Dan blijft wel de kwestie hoe een schooleigen invulling van katholiciteit voldoende in evenwicht samengaat met ontwikkelingen in de kerk. Er blijft niet veel anders over dan de vraag hoe scholen, in het licht van secularisering en levensbeschouwelijk pluralisme in onze samenleving, nog inspiratie kunnen ontlenen aan de christelijke traditie. ”Bezielend leiderschap”, ”bezielende huisvesting” en ”inspirerende personen” zijn de restanten van een eens zo sterk bolwerk.

Inspiratie en zingeving is ook datgene wat moderne jongeren in religie zoeken. Aldus de cultuurpsycholoog Maerten Prins in Pedagogiek in Praktijk Magazine (december 2006). Met het verdwijnen van religie als zingevend kader zijn vragen naar de zin van het leven naar de privésfeer verbannen. Het maatschappelijk leven werd op een wetenschappelijke leest geschoeid. Maar de wetenschappelijke rationaliteit heeft veel geloofwaardigheid verloren. In een wereld van postmoderne meerduidigheid kun je veel kanten op. Kan religie opnieuw richting geven aan het leven van volwassenen en kinderen? Volgens Prins ontwerpen jongeren uit de levensbeschouwelijke brokstukken hun eigen kader van zingeving en inspiratie.

In een individualistische samenleving als Nederland ligt de nadruk op individuele ontwikkeling. Op zelfontplooiing, zelfsturing en op de eigen verantwoordelijkheid voor de keuzes die men maakt in het leven. Iedereen moet zelf die keuzes maken. Het is een maatschappelijke ideologie geworden. In een internationaal onderzoek, uitgevoerd in 53 landen, blijken landen vooral te verschillen op de dimensie individualisme/collectivisme. Amerika staat op de eerste plaats. Het is het meest individualistische land. Nederland neemt een vijfde plaats in. Zo ver is het individualisme als ideologie voortgeschreden.

De opdracht om een hoogstpersoonlijke en unieke identiteit te construeren zien we op diverse levensterreinen. Ook op het terrein van de religie. Ontkerkelijking is vooral sterk onder jongeren. Maar, zo laat Prins zien, dat wil niet zeggen dat religie weg is. Het is niet zo dat jongeren niet geloven, ze geloven van alles: reïncarnatie, astrologie, buitenaardse beschavingen, homeopathie, new age, zen en holisme. De auteur geeft zijn artikel de titel ”Een geloof knutsel je zelf in elkaar”. En vreemd genoeg is er een onderdeel van traditionele religies dat blijft bestaan: bidden. Maar liefst 73 procent van de Nederlandse jongeren uit het onderzoek zegt behoefte te hebben aan bidden. Maar dan wel op een moderne manier. Het moderne gebed is een knutselgebed en blijkt vooral psychologisch van aard.

Drs. M. Burggraaf, voormalig voorzitter van het college van bestuur van de Christelijke Hogeschool Ede
Reageren? focus@refdag.nl.