Het lijkt wel een roman: een journalist die in een tweedehands boekwinkeltje een oud boek treft met een opdracht. „With all good compliments and regards to the Mrs. George Nypels.” De journalist Henk van Renssen wordt zo op het spoor gezet van een lang vergeten reiscorrespondent uit Limburg. Het spoor voert langs adembenemende gebeurtenissen uit het interbellum.De schrijver van ”De revolutieverzamelaar” weet de lezer al in zijn inleiding te pakken. Wie de inleiding leest, weet dat hij een boek in handen heeft van een man die schrijven kan. Over de schouder van Nypels keek Van Renssen mee „hoe hij de trein nam, eersteklas, naar de volgende brandhaard. Ik keek opeens op straat, ergens in een uithoek van Europa, en de kogels vlogen om mijn oren. Ik bezocht de hoofdrolspelers, de kleine profiteurs, de armen in de buitenwijken. Ik luisterde tussen de mensen op een plein gespannen naar toespraken.” Het boek is een fascinerend overzicht van het werk van de Handelsbladcorrespondent.

De tocht in het spoor van Nypels is indringend. Na Berlijn volgen Hongarije, München, Opper-Silezië, Polen, Italië. De tochten zijn ver en veeleisend, zeker in een tijd van beperkte vervoersmogelijkheden. Alles voor een goed artikel, lijkt het motto van Nypels te zijn geweest.

De journalist spreekt met de Hongaarse dictator Bela Kun, met Mussolini, hoort een jonge Hitler spreken, krijgt handgeschreven aanbevelingen. Zonder papieren dringt hij door tot het hermetisch gesloten Moskou, doorstaat barre temperaturen. En kampt bijna dagelijks met zijn grote angst: luizen. Overal luizen. „Als ik met mijn hand over het laken streek, voelde ik ze tussen mijn vingers vluchten. (…) Zo beroerd en benauwd als ik was, moest ik toch gieren toen ik de paniek zag die dit ongewone licht ineens onder die legioenen veroorzaakte.”

Massaopwinder

Opvallend is -ondanks de weinig objectieve werkwijze van de journalist- de kwaliteit van zijn werk. Nypels spreekt vaak in een vroeg stadium de mensen die ertoe doen. Hij trekt de juiste conclusies, weet in zijn analyse de goede toon te treffen en veel van zijn voorspellingen blijken maar al te juist. Zo geven twee artikelen over Hitler in zijn jonge jaren een fascinerend beeld van de opkomst van de dictator in spé, de ”Beierse Mussolini”. „Hitler is een zeldzaam massapsycholoog. Hij dondert en kettert niet (…) maar vertelt grapjes, jodengeschiedenissen met een even joods accent en joodse gebaartjes. (…) Wat ik voor heden wil vast stellen is: Hitler is een massaopwinder, als partijmaker, iets heel buitengewoons, van wie men zeer veel verwachten… of vrezen mag.”

Het boek is goed verzorgd; mooie kaartjes maken duidelijk welke reizen Nypels ondernam. Jammer is dat het aantal illustraties wat aan de magere kant is. Een karakteristieke foto van een gebeurtenis als de Spartakusopstand had zeker toegevoegde waarde gehad. Dat geldt ook voor een afbeelding van een aantal van de hoofdrolspelers, zoals de Hongaarse Bela Kun.

Het boek telt een behoorlijk aantal explicatieve noten, die soms interessante informatie bevatten. Die informatie had in sommige gevallen wellicht beter in de gewone tekst opgenomen kunnen worden. Uit de noten is helaas niet op te maken in hoe verre Van Renssen werk heeft gemaakt van het controleren van de schrijfsels van Nypels. Kloppen de beweringen van de journalist echt allemaal? Nu blijft voor de lezer die vraag zo nu en dan hangen?
Spanning

Voor de lezer moeten de verhalen van Nypels herkenbaar zijn geweest, al was het alleen maar door de regelmatig terugkerende kop ”De Heeren van …”. Helaas is in het boek geen van de verhalen terug te vinden; de lezer krijgt alleen een selectie citaten. Slechts twee artikelen zijn -vermoedelijk, gezien het aantal woorden- grotendeels, maar niet integraal overgenomen.

Het accent van het boek ligt vooral op de periode direct na de Eerste Wereldoorlog. Dat heeft deels te maken met het feit dat Nypels kort voor de Tweede Wereldoorlog meer andere verhalen schreef. Die periode weet de Limburgse journalist goed te vangen in woorden; Van Renssens als samensteller is erin geslaagd de spanning van die tijd te bewaren. Gecombineerd met het doorzettingsvermogen dat Nypels aan de dag legde, maakt dat ”De revolutieverzamelaar” tot verplichte kost voor iedere journalist en historicus.

N.a.v. ”De revolutieverzamelaar. George Nypels, reiscorrespondent tussen de wereldoorlogen”, door Henk van Renssen; uitg. Podium, Amsterdam, 2006; ISBN 978 90 5759 328 4; 271 blz.; € 19,90.