Vorige maand was Savanna volop in het nieuws. Alsof het meisje nog leefde. Erg genoeg is ruim twee jaar geleden de toen 3-jarige peuter door toedoen van haar moeder om het leven gekomen. Het schokkende van zo’n gebeurtenis en alles wat daaraan voorafgegaan is, dreigt naar de achtergrond te verdwijnen als de discussie verschuift. Het gaat niet meer over het meisje zelf. Ook haar ouders kwamen slechts zijdelings aan de orde. Wat nu centraal stond, was de falende jeugdzorg.Onlangs haalde het verhaal van de in Utrecht protesterende jeugdhulpverleners de voorpagina van deze krant. Een boze medewerkster van de jeugdreclassering kwam aan het woord: „De grenzen van de wet worden verkend over de rug van een onschuldige voogd.” Een begrijpelijke reactie. Ik voel echter meer voor een ander protest: „De grenzen van de verantwoordelijkheid worden verkend over de rug van een weerloos kind.” Savanna, een kind met geschonden rechten.

Natuurlijk draagt een gezinsvoogd een grote verantwoordelijkheid als ouders tekortschieten in de opvoeding van hun kinderen. Terecht ziet de Inspectie jeugdzorg erop toe dat in dergelijke risicovolle situaties de veiligheid en het belang van het kind vooropstaan en niet de wensen van de ouders. Nu strafrechtelijke vervolging van de gezinsvoogd in de zaak-Savanna aan de orde is, roept dat de discussie op over de grenzen van de verantwoordelijkheden.

Maar wie zijn en blijven de eerstverantwoordelijken? Dat zijn toch de ouders! Naar mijn idee valt dat niet te betwisten. Door een kind te krijgen, aanvaarden ouders hun verantwoordelijkheid om voor dit kind te zorgen. Rechtgeaarde ouders vechten niet voor hun eigen belangen maar voor de belangen van hun kind. Het gaat hier om de meest basale rechten van ieder kind. Laten we die rechten van het kind eens benadrukken en niet blijven hangen in het gesteggel over gedeelde verantwoordelijkheid van ouders en jeugdhulpverleners.

Radiospotjes
Juist in december begon de Stichting Ideële Reclame (SIRE) met een campagne waarin zij via advertenties en radio- en tv-spotjes aandacht vraagt voor onder andere seksueel misbruik, huiselijk geweld, kindermishandeling en zwerfjongeren. Op de website www.ikzieikziewatjijnietziet.nl staat voor kinderen een eenvoudige uitleg over hun rechten. Kinderen kunnen daar lezen dat ze er recht op hebben om goed verzorgd te worden door hun ouders. Dat hun ouders hen moeten beschermen en de aandacht geven die ze nodig hebben. En verder: „Ouders mogen kinderen niet slaan of op een andere manier pijn doen. Ook woorden kunnen pijn doen. Als je ouders je uitschelden of andere gemene dingen tegen je zeggen, is het mishandeling.”

Op www.derechtenvanhetkind.nl worden de rechten van het kind als volgt samengevat: leven, liefde, vrijheid en zorg.

Duizenden kinderen in Nederland weten niet dat ze deze rechten hebben. Te vaak zijn ze vernederd, afgetuigd of in een hoek gedrukt. Dan kun je niet bedenken dat je ook rechten hebt. Een kind dat altijd afkeuring krijgt van zijn ouders, voelt vooral de plicht zich voortdurend zo goed mogelijk aan te passen aan hun eisen. Zo’n kind wordt beheerst door angst, minderwaardigheidsgevoelens en krampachtigheid. Zou het niet een van de belangrijkste rechten van een kind zijn dat het moet weten dat het rechten heeft?

Liefdevolle houding
Wat mij betreft is het niet per se noodzakelijk dat alle kinderen hun rechten op een briefje of via een website gepresenteerd krijgen. Kleine kinderen die niet kunnen lezen, zoals Savanna, zouden dan buiten de boot vallen. Beter is het wanneer ouders (en verder iedereen die kinderen tegenkomt!) door middel van een liefdevolle en zichzelf wegcijferende houding weten over te brengen op hun kinderen dat zij welkom en waardevol zijn. Dat geeft een kind het veilige gevoel van recht te hebben op een bestaan, een warm plekje, een uitvalsbasis waar je je leven lang op kunt terugvallen.

Er zijn gezinsomstandigheden te bedenken waardoor de rechten van het kind gemakkelijk in het gedrang komen. Te denken valt aan gescheiden ouders of ouders met chronische ziekten, onverwerkte traumatische ervaringen of psychische problemen. Let wel: genoemde problemen zijn zeker niet altijd zichtbaar voor buitenstaanders. Hoe triest deze omstandigheden ook mogen zijn, ze gelden nooit als excuus om ontoelaatbaar gedrag van ouders goed te praten. Als de draagkracht van ouders ontoereikend is, hebben zij de plicht te zoeken naar wegen waardoor de kinderen toch kind kunnen zijn. Hier valt veel over te zeggen, maar het is niet de bedoeling van dit artikel hier uitgebreid op in te gaan.

Uitzichtloosheid
Het spreken over de rechten van het kind klinkt de lezer wellicht nogal eigentijds in de oren. Tegenover God zijn we immers rechteloze mensen. Toch heb ik de behoefte dit thema juist in deze krant onder de aandacht te brengen. Laten we ervan doordrongen zijn dat ook achter reformatorische gesloten deuren veel schade aangericht wordt aan de levens van kinderen die thuis nooit voelen dat hun een gelukkig leven gegund is.

Voor deze kinderen waren de kerstdagen misschien wel de ergste dagen van het jaar. Heel de mensheid trok zich terug in de beslotenheid van gezin en familie. Dat is heerlijk, daar waar sprake is van een sfeer van huiselijkheid en verbondenheid. Daartegenover is het beklemmend, daar waar een sfeer van kilheid en onberekenbaarheid heerst.

Voor zulke kinderen viel er met Kerst weinig te vieren. De geboorte van het Kind van Bethlehem werd overschaduwd door de uitzichtloosheid die hun jonge leven beheerst. Hebben deze kinderen niet het recht dat wij hen meenemen naar de kribbe?

De auteur is orthopedagoog bij Driestar educatief, afdeling hulpverlening voortgezet onderwijs.