Kosters vervullen een belangrijke functie in de kerk. Zij zorgen voor een goed verloop van de erediensten. Vreemd dat er tot voor kort geen boek over deze beroepsgroep bestond. Met ”Sleuteldragers” is in de leemte voorzien. „Koster, een veelzijdig en boeiend beroep. En wat zijn er totaal verschillende sleuteldragers! De een bevlogen, de ander bewogen, een derde is het allebei”, schrijft J. Mastenbroek in zijn inleiding. Mastenbroek, bekend schrijver van de kleine kerkgeschiedenis, heeft voor het boek ”Sleuteldragers” 24 interviews gehouden met kosters van allerlei kerken.

De sleuteldragers komen uit verschillende kerken. Ik heb even geturfd: zes uit de Protestantse Kerk in Nederland, vijf uit de Gereformeerde Gemeenten, twee uit de Oud Gereformeerde Gemeenten, twee uit de Christelijke Gereformeerde Kerken en twee uit de Gereformeerde Gemeenten in Nederland. En dan zijn er nog een paar kosters van buiten de gereformeerde gezindte: twee rooms-katholieke, een evangelisch-lutherse, een joodse, en een van een evangelische gemeente.

Koninklijke bank
Onder die 24 kosters zijn er van bekende historische kerken, zoals de Rotterdamse Sint-Laurens, de Nieuwe Kerk in Delft, de Sint-Jan in Gouda en de Sint-Janskathedraal in ’s-Hertogenbosch. Er zijn ook kosters bij van kerken die in de gereformeerde gezindte bekendheid genieten, zoals de Boezemsingelkerk in Rotterdam en het immens grote kerkgebouw van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland te Opheusden.

In het boek komen bijzondere kosters aan het woord, zoals de 95-jarige kosteres Getrude van der Zanden uit het Limburgse Lottum, en de koster van een kerkgebouw dat gaat verdwijnen: William Buis van de gereformeerde gemeente in Gouda. Deze kerk maakt plaats voor woningen en de koster gaat mee naar de nieuwe kerk.

De kosters vertellen zelf hun verhaal. Door de diversiteit van kerken zijn de verhalen niet steeds hetzelfde. Bij de Sint-Laurenskerk in Rotterdam gaat het over de kerk in de stad. De koster van de Grote Kerk in Apeldoorn, T. van Twist, vertelt over de koninklijke bank. „Vroeger zat koningin Wilhelmina hier. In het tapijt is nog een gekroonde W te zien. Daar in de hoek was haar plaats. En die van haar moeder, koningin Emma. Zie je dat kleine tafeltje naast de stoel? Dat was voor haar tasje en de Bijbel. Op de rij stoelen die daarvoor staan, zat de hofhouding. Die vergezelde haar. Als nu de koninklijke familie komt, wordt geen gebruik van de loge gemaakt; de familie zit dan in de hofhoudingbanken.”

Weemoed
In het hoofdstuk over de Boezemsingelkerk in Rotterdam is de weemoed tastbaar. Vroeger preekte ds. G. H. Kersten er voor een volle kerk. In 1991 telde de gemeente nog 550 leden, inmiddels is het aantal gedaald tot ruim 200 leden en de teruggang zet nog steeds door. Koster M. Bal relativeert de achteruitgang: „Secularisatie is niet de echte reden waarom de kerk veel te groot geworden is. We hebben hier met een verschuiving te maken naar de randgemeenten, zoals Capelle aan den IJssel, Krimpen aan den IJssel, Hendrik-Ido-Ambacht, Ridderkerk en nog enkele andere plaatsen rond Rotterdam.”

De koster van de kerk van de Gereformeerde Gemeente in Nederland te Opheusden, de heer J. van Dam, heeft een heel ander verhaal. „De kerk is de grootste van heel Nederland wat het aantal zitplaatsen betreft, in totaal 2624 zitplaatsen. Toen ik koster werd, waren er 800. Ja, de gemeente is gegroeid. Dat kun je wel zeggen. Maar het gaat om andere groei, nietwaar?”

De verhalen van de kosters van de rooms-katholieke kerken en van die van de synagoge zijn iets anders, maar wel interessant. De koster van de Portugees-Israëlitische synagoge in het hart van Amsterdam heet een samaas. In deze synagoge dragen getrouwde vrouwen een hoed, een enkeling heeft een puik als hoofdbedekking. Vrouwelijke toeristen die te bloot de synagoge willen bezoeken, krijgen een shawl aangeboden.

Mastenbroek heeft gezorgd voor een gemakkelijk leesbaar boek over een belangrijk beroep en de uitgever heeft er een voorname uitgave, compleet met veel foto’s van gemaakt.