De inwoners van Gualeguaychu kwamen eind 2004 in het geweer tegen de bouw van twee grote papierfabrieken aan de overkant van de grensrivier, in Uruguay. Beide fabrieken vormen volgens plaatselijke milieuactivisten een zware aanslag op het reeds kwetsbare ecosysteem van de regio.De fabrieken in Uruguay zijn het eigendom van papierproducenten uit Spanje en Finland, die argumenteren dat hun bouwplannen niet alleen voldoen aan alle internationaal geldende normen maar die zelfs overtreffen. Volgens woordvoerder Bruno Vuan van het Finse bedrijf Botnia zal de papierfabriek in Uruguay gebruikmaken van de allernieuwste zuiveringstechnologieën, waardoor de schade voor het milieu „minimaal” zal blijken.

De bouw van beide fabrieken, waarmee investeringen van ruim 2 miljard dollar zijn gemoeid, is van enorm belang voor Uruguay, dat zich dadelijk hoopt te kunnen rekenen tot ’s werelds grootste papierleveranciers. Het land mag dadelijk een forse jaarlijkse stroom deviezen tegemoet zien, terwijl de fabrieken ook 6000 of meer hoogwaardige arbeidsplaatsen in het leven roepen.

De betogers in Gualeguaychu zijn hiervan evenwel niet onder de indruk. Om hun protest kracht bij te zetten houden zij al langer dan anderhalf jaar de grensbrug en verschillende verbindingswegen geblokkeerd, waardoor het verkeer naar en van Uruguay gestremd is. Deze vrijwel constante blokkades ontregelen niet alleen het grensverkeer, maar veroorzaken aan weerskanten van de rivier ook grote economische schade.

President Nestor Kirchner weigerde tot dusver om in te grijpen en maakte zich de stijgende woede van de betogers zelfs eigen. Dat bracht een snelle verslechtering teweeg in Argentiniës betrekkingen met zijn kleinere noorderbuur. Beide landen maakten eerder dit jaar het geschil over de papierfabrieken aanhangig bij het Internationaal Gerechtshof te Den Haag.

Volgens de Uruguese president Tabare Vasquez is Argentinië vooral zwaar op de hand, wat bilateraal overleg zinloos maakte. Hoewel Argentijnse tribunalen de wegblokkades bij herhaling onwettig verklaarden en de betoger gelastten andere vormen van protest te bedenken, weigerden de autoriteiten de barricades op te breken. In Uruguay bestaat daardoor de indruk dat de steeds radicalere betogers zich thans boven de wet wanen en deze zelfs anderen voorschrijven.

Inmiddels stevent president Kirchner af op een gevoelige nederlaag. De argumenten die de Argentijnse afgevaardigden in Den Haag te berde brachten waren volgens internationale rechtsdeskundigen zwak en onsamenhangend. Uruguay vroeg daarentegen louter om respect voor zijn soevereiniteit en eerbiediging van door beide partijen geratificeerde internationale verdragen die garant staan voor onbelemmerd grensverkeer.

Hoewel het hof nog niet tot een uitspraak is gekomen, gaan de meeste landen in de regio ervan uit dat Argentinië een tik op de vingers wacht. De regering van Brazilië liet vlak voor het kerstweekeinde weten niet mee te kunnen gaan in de redenering van de Argentijnse regering en deed een beroep op president Kirchner om de betogers in het gareel te houden en een oplossing van het geschil na te streven.

Tot dusver houdt de regering in Buenos Aires evenwel halsstarrig vast aan zijn eerdere eis: het stroomopwaarts verplaatsen van beide fabrieken. Dit is gezien de reeds gedane investeringen voor Uruguay onbespreekbaar.

Uruguay en Argentinië zijn partners in het Mercosur vrijhandelsverdrag (naast Brazilië, Paraguay en Venezuela), dat reeds gebukt gaat onder talrijke handelsgeschillen. In het kleine, maar relatief welvarende Uruguay heeft het geëscaleerde geschil over de papierfabrieken opnieuw de discussie aangewakkerd over de wenselijkheid van het Mercosurlidmaatschap. Reeds eerder overwoog de Uruguese regering om een vrijhandelspact te sluiten met de Verenigde Staten.

De betogingen nabij Gualeguaychu, waarbij de inwoners van het stadje nog nauwelijks een rol spelen, leggen hiermee een bom onder het Mercosur.

Het is hierom dat Brazilië thans aanstalten maakt om zijn niet geringe gewicht in de schaal te leggen ten gunste van Uruguay in een verlate poging de Argentijnse regering tot het inzicht te brengen dat een door betogers voorgeschreven buitenlandbeleid de belangen van het land niet ten goede komt.