In het proefschrift ”Als kinderen meevieren. Een onderzoek naar de discussie over kindercommunie binnen de kerken” (uitg. Narratio, Gorinchem) analyseert ze het verschijnsel van de kindercommunie in de kerkgeschiedenis en binnen de huidige kerken. Mevrouw ds. Anna Wilma Zegwaard, predikante binnen de Protestantse Kerk in Nederland, promoveerde gisteren aan de Vrije Universiteit.Ze zet in met een historisch overzicht. In de Vroege Kerk is er volgens haar een nauwe band tussen doop en avondmaal. Kinderen vieren het avondmaal omdat zij door de doop bij de gemeente horen. In de middeleeuwen verandert dat. Men vindt enerzijds dat kinderen de eucharistie nodig hebben voor hun zielenheil, anderzijds kan men ’gewijde’ elementen niet zomaar aan kinderen geven. Door de opkomst van de transsubstantiatie verdwijnt het gebruik van de beker door de leken.

In de Reformatie komt de geloofsbelijdenis als voorwaarde tot het avondmaal in zwang. Dat belet Calvijn echter niet in zijn overtuiging dat een kind van tien jaar in staat is belijdenis af te leggen. In de artikelen van het Convent van Wezel (1586) worden kinderen naast volwassenen vermeld als avondmaalsganger. Na de Reformatie wordt de geloofsbelijdenis echter steeds nadrukkelijker een voorwaarde voor deelname aan het avondmaal. „Naarmate het persoonlijk element van het belijden meer werd benadrukt, ging de leeftijd voor deelname aan het avondmaal omhoog.”

Ds. Zegwaard eindigt met een analyse van de discussie over kindercommunie in de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken en de Evangelisch Lutherse Kerk, waarbij voor- en tegenstanders uitvoerig aan het woord komen. In de huidige Protestantse Kerk wordt, volgens ds. Zegwaard, in veel gemeenten het avondmaal aan kinderen bediend. De kerkorde laat beleid hieromtrent aan de plaatselijke kerkenraden over.

Maaltijd
De promovenda stelt dat de acceptatie van de kindercommunie afhangt van de visie op het avondmaal. „Het is van invloed of men het gebruik van het avondmaal als een persoonlijke beleving ziet, of als een gezamenlijke maaltijd van de gemeente. In het eerste geval legt men de nadruk op de persoonlijke ontmoeting met God. Daarbij stelt men de eis van zelfonderzoek, waartoe kinderen nog niet in staat zijn. Als men de maaltijd meer als een gemeenschapsmaal ziet, ligt de nadruk op het samen delen, ook met de kinderen.”

De promovenda benadrukt het pedagogische aspect om belemmeringen rond het vieren van het avondmaal met kinderen weg te nemen. Ze beschouwt dat als aparte motieven, naast de theologische motieven, niet als een vervanging daarvan. „Kinderen dienen opgenomen worden in de geloofsgemeenschap, zodat ze kunnen ervaren hoe de gemeente haar geloof belijdt. Vervolgens dient er rekening gehouden te worden met de ontwikkeling van het kind bij de geloofsoverdracht. Zowel vanuit de pedagogiek als vanuit de theologie heeft de gemeente de taak om een kind als kind in haar midden op te nemen.”

Vanuit de gereformeerde traditie na de Reformatie is het onopgeefbaar dat er zonder geloofsbelijdenis geen avondmaal gevierd kan worden. Het sacrament is er ter versterking van het geloof, dat er dus wel eerst moet zijn. Hoe kan een kind dat beseffen?

„Wie deze opvatting is toegedaan, moet aan kindercommunie niet beginnen! Zo eerlijk wil ik wel zijn. Maar ik stel ook vast dat de geloofsbelijdenis als voorwaarde voor het avondmaal nog maar enkele eeuwen oud is.

Het avondmaal is vanouds gezien als een maaltijd van de gehele gemeente waarin de gemeenschap met elkaar wordt beleefd. Er is dan ook een nauwe band met het joodse sabbatsmaal waaraan het hele gezin deelneemt. Pas later werd het avondmaal een herdenking van het verzoenend offer van Christus. Door de eenzijdige nadruk op de verzoening bleef het avondmaal voor kinderen lange tijd ontoegankelijk. Juist de verschillende aspecten van het avondmaal geven jonge en oudere gemeenteleden de mogelijkheid om samen te vieren.”

Kinderen aan het avondmaal toelaten is in veel kerken omstreden. Dat blijkt ook uit uw eigen overzicht van de discussies hierover in de afgelopen decennia. Is dat geen reden om terughoudender te zijn in het propageren ervan?

„In veel protestantse gemeenten is kindercommunie geaccepteerd. De gereformeerden gingen de hervormden voor en bij de luthersen was het al helemaal geen uitzondering. Mijn pleidooi is om de verschillende visies op het avondmaal -als gezamenlijke maaltijd of als gedachtenis aan de verzoening- naast elkaar te laten bestaan.

Mijn stelling is dat de doop de toegang geeft tot de gemeente en daarmee ook tot het avondmaal. Die oorspronkelijke traditie zou ik weer willen honoreren. Kinderen voelen zich vaak buitengesloten als ze niet mogen deelnemen. Ik bepleit daarom meer aansluiting bij hun leefwereld van bidden, vertellen van verhalen en het zingen van liederen.”