Rechtvaardigheid
De Chileense oud-dictator Pinochet overleed zondag op 91-jarige leeftijd, zonder dat hij ooit veroordeeld is voor het misdadige bewind dat hij van 1973 tot 1990 voerde. Hoewel er jarenlang is geprocedeerd, heeft hij nooit hoeven boeten voor de bijna 3000 buitengerechtelijke executies, meer dan 1100 verdwijningen en vele duizenden martelingen die tijdens zijn regime plaatsvonden.
Deze week verklaarde het federale gerechtshof in Ethiopië oud-dictator Mengistu Haile Mariam schuldig aan genocide. In de periode van ”Rode Terreur” (1977-1978) was Mengistu verantwoordelijk voor duizenden moorden op (vermeende) tegenstanders. Bovendien zijn hem de moorden ten laste gelegd op keizer Haile Selassie, leden van de keizerlijke familie en tientallen ministers en topambtenaren.In Ethiopië zijn veel medeverantwoordelijken voor de dictatuur de dans ontsprongen vanwege het simpele feit dat het proces jaren in beslag heeft genomen. De rechtszaak tegen het bewind is begonnen in 1994, maar vaak onderbroken. Samen met Mengistu werden nog 71 beklaagden schuldig bevonden, maar 14 anderen zijn gedurende het proces overleden.
Evenals Pinochet, die zich niet verantwoordelijk voor de wandaden voelde („Ik ben vóór alles christen”, antwoordde hij eens op de vraag of hij misdaden had begaan), beschouwt ook Mengistu zich als onschuldig. Onder de hoede van zijn oude, marxistische vriend president Robert Mugabe weet hij zich veilig in Zimbabwe. „Mengistu heeft hier asiel aangevraagd en dat hebben we hem gegarandeerd, en zijn positie blijft hetzelfde”, zei de Zimbabwaanse minister van Informatie, Paul Mangwana, tegenover Reuters.
Opvallend is dat op een discussieforum over het proces tegen Mengistu, geopend door de Britse omroep BBC, er juist van Afrikaanse zijde meerdere reacties zijn die berechting niet de hoogste prioriteit geven. „Ik heb begrip voor de pijn van de families van de slachtoffers, maar ik denk dat voor een land als Ethiopië niet het verleden er echt toe doet, maar dat we ons beter druk kunnen maken over vandaag en morgen”, schrijft Mikyas Tesfaye uit de Ethiopische hoofdstad Addis Ababa. Het huidige regime is volgens hem ook niet vrij van smetten. Gaan we dat dan ook weer berechten, straks?
Hoewel er ook Afrikanen zijn die op het forum voor harde berechting van dictators pleiten om huidige potentaten duidelijk te maken dat ze niet ongestoord door kunnen gaan met hun praktijken, staat de zachte benadering in Afrika niet op zichzelf. De Ugandese president Museveni besloot onlangs nog dat het beter was de arrestatiebevelen van het Internationaal Strafhof tegen leider Joseph Kony van het Verzetsleger van de Heer in te trekken en amnestie aan te bieden. Hij had nota bene enkele jaren daarvoor zelf de hulp van het strafhof ingeroepen.
Voor ons westerse gevoel vindt er op die manier geen gerechtigheid plaats. Kony heeft duizenden doden op zijn geweten. Unicef schat het aantal kinderen dat hij ontvoerde en in zijn rebellenleger inlijfde op 25.000. Een groot deel van de bevolking van Noord-Uganda woont in vluchtelingenkampen, uit pure angst voor Kony’s verzetsleger.
Aan de andere kant kent de Afrikaanse samenleving veel zwaardere straffen voor veel lichtere vergrijpen. Iemand die in Uganda probeert in te breken, wordt door een bewaker onherroepelijk neergeschoten. Deze andere omgang met misdadigers duidt op een grondig andere omgang met de werkelijkheid, en met het verleden als deel daarvan.
Het valt echter niet te ontkennen dat een situatie waarin dictators ongestoord hun gang kunnen gaan, precedenten schept voor de toekomst. Het is noodzakelijk dat de internationale gemeenschap een regime als in Sudan op een gegeven moment een halt toeroept en het ook verantwoordelijk houdt voor de misdaden die in Darfur begaan worden. Dat dit moment zo langzamerhand wel is aangebroken, is zonder meer duidelijk.
