Titel: ”Vertraagde start. Geadopteerden aan het woord”
Auteur: René Hoksbergen (red.)
Uitgeverij: Aspekt, Soesterberg, 2006
ISBN 90 591 1224 5
Pagina’s: 352
Prijs: € 19,50.Het is deze maand vijftig jaar geleden dat de adoptiewet van kracht werd. In twee nieuwe boeken over adoptie is ”ervaring” het sleutelwoord. ”Adoptie, een levenslang spoor” is geschreven vanuit de ervaring van een adoptieouder, en heeft een opvoedkundige inslag. In de bundel ”Vertraagde start” vertellen geadopteerden hun levensverhaal. Hun gevoelens en belevingen staan hier centraal. Dat alles levert inderdaad kostbare ervaringswijsheid op.

Helemaal nieuw is ”Adoptie, een levenslang spoor” niet. Het is een volledig herziene uitgave van ”Adoptie duurt een leven lang”, dat enkele jaren geleden verscheen. De auteur, W. G. J. Bastiaanse-Kuijpers, zet uiteen hoe adoptie een lange doorwerking heeft voor de geadopteerde, de adoptieouders en de biologische ouders. Ze besteedt ruim aandacht aan vragen over de rol van de voorgeschiedenis van een adoptiekind en de latere identiteitsvorming. Hoe vindt een kind zijn eigen identiteit? Wat kan er misgaan? Het is geen droge verhandeling, maar een vlot leesbaar betoog. Daarin ligt zonder meer de kracht van dit boek, dat doorspekt is met sprekende voorbeelden.

Niet zelden komen die uit de eigen ervaring van de auteur, die meer dan dertig jaar geleden twee kinderen uit Chili adopteerde. Bovendien heeft zij jarenlange ervaring in het onderwijs en heeft ze veel gesprekken met adoptieouders gevoerd. Ze geeft allerlei waardevolle raadgevingen om de valkuilen van ontkenning van het verleden of te hoge verwachtingen te vermijden. Veel wijze raad geldt trouwens ook voor niet-geadopteerde kinderen, zoals de waarschuwing om niet te veel ouderlijke hulp te bieden bij huiswerk voor een vervolgopleiding, omdat daarmee druk kan worden uitgeoefend om het kind boven kracht te laten presteren. Bastiaanse vraagt ook in algemene zin aandacht voor de verwevenheid van godsdienst met identiteit, en keert zich tegen een negatieve bejegening daarvan.
Genen

„Je kunt een kind uit Thailand halen, maar je kunt Thailand niet uit een kind halen.” Dat motto, voorin geplaatst, doortrekt het hele boek. Veel nadruk valt op wat er in de ’genen’ van het kind zit: eigenschappen van de biologische ouders, de cultuur van het geboorteland. Terecht vraagt Bastiaanse hiervoor aandacht. Dat neemt niet weg dat de concrete uitwerking wel eens tot tegenspraak prikkelt. Bijvoorbeeld waar de auteur vertelt over een pluim die ze van haar zestienjarige adoptiedochter kreeg na een succesvolle sollicitatie. Haar dochter uitte haar blijdschap erover dat ze thuis had geleerd hoe ze zich bij een sollicitatie moest gedragen. Om die pluim af te wijzen, en louter en alleen te verwijzen naar de innerlijke beschaving die in de genen ligt opgeslagen, vind ik eerlijk gezegd wel wat overdreven.

Voor de hoofdlijn van het boek geldt evenwel dat de heldere betoogtrant en de concrete tips het boek plezierig leesbaar en voor een brede doelgroep waardevol maken. Bij een eventuele volgende herziening zou het goed zijn de verwijzingen naar het wettelijke en verdragsrechtelijke kader bij de tijd te brengen, zoals bijvoorbeeld over het aantal landen dat bij het Haags Adoptieverdrag is aangesloten.
Uiteenlopende verhalen

Een rijkdom aan ervaringen, maar dan van de kant van inmiddels volwassen geworden geadopteerden, is terug te vinden in de bundel ”Vertraagde start”. Een bijzonder boek! Voor het eerst, vijftig jaar nadat in Nederland adoptiewetgeving van kracht is geworden, zijn de levensverhalen van maar liefst zeventien geadopteerden bijeengebracht. Stuk voor stuk zijn het boeiende en openhartige uiteenzettingen over adoptieachtergronden, over het verwerken van de pijn van het afgestaan zijn, over vrees om opnieuw verlaten te worden. Vaak ook heftige verhalen: over ellende in relaties, soms zelfs over stevige criminele avonturen.

Zo’n uitgave doe je geen recht door te pogen er een soort grootste gemene deler uit te destilleren. Al zijn er natuurlijk zeker belangrijke overeenkomsten in de verhalen, zoals de intense zoektocht naar de eigen identiteit, en de invloed van de vrees om niet geaccepteerd te worden.

Maar de bedoeling van het boek is ook niet om een afgewogen, representatief beeld te schetsen van de ervaringen van adoptiekinderen. Wel om herkenning te bieden aan allen die met adoptie te maken hebben, en te laten zien dat bij veel geadopteerden dezelfde gedachten, gevoelens, en vragen spelen.

In de verhalen valt op dat de problemen waar tegenaan wordt gelopen vaak heel groot zijn. Anderzijds zie je dat door hevige conflicten en crises heen het uiteindelijk vaak wel weer goed afloopt, en bijvoorbeeld een hevige verstoorde relatie met adoptieouders uiteindelijk in rustiger vaarwater terechtkomt.

De verhalen lopen uiteen over de leeftijd bij de adoptie, binnen- of buitenlandse adoptie, de reden van het afgestaan zijn, het gezin waarin het kind terecht kwam enzovoort. Maar er zijn ook verschillen in de verwerking van de adoptiegrond en in de behoefte om terug te gaan naar het land van herkomst om de biologische ouders te ontmoeten. Die verschillen zijn lang niet altijd te herleiden tot een verschillende achtergrond. Zelfs in vergelijkbare omstandigheden kan er heel verschillend gereageerd te worden. Waar voor de een een „rootsreis” hielp om een nieuw evenwicht te vinden, raakte de ander er juist meer van slag door. Waar de ene geadopteerde met goede redenen beklemtoont dat het belangrijk is de problemen die worden ervaren in verband te brengen met de adoptie, waarschuwt een ander er -evenzeer terecht- weer voor om niet elk probleem in de ontwikkeling geforceerd te herleiden tot de adoptie. Dat maakt voorzichtig in het veralgemeniseren. De ervaring vraagt om duiding.
Christelijke opvoeding

In het vinden van de eigen identiteit en de omgang met problemen speelt natuurlijk ook ieders eigen levensovertuiging een rol, op de achtergrond of meer op de voorgrond. Wat dat betreft zijn de verhalen heel divers. Het diepste over de eigen identiteit wordt gezegd en beleefd in de verhouding tot God. Dat komt ook naar voren in een van de verhalen, waarin een vrouw die helemaal losgeraakt was van haar orthodox-christelijke opvoeding, vertelt hoe zij uiteindelijk door het horen van een woord uit Jeremía haar diepste identiteit vindt in het „besef en innerlijk weten, dat ik gewenst ben door Iemand.”

Tot slot: het is voor een goed zicht op de adoptiepraktijk van nu van belang te weten dat er sinds de tijd waarin de adopties uit dit boek plaatsvonden belangrijke verbeteringen gekomen zijn. Bijvoorbeeld in de waarborgen rond de vrijwilligheid van het afstaan ter adoptie in het buitenland. Maar ook in het goed voorbereiden van adoptieouders in Nederland door middel van voorlichtingscursussen en dergelijke. Wat dat betreft zijn er gelukkig al de nodige ervaringslessen geleerd.