De ziekte wordt veroorzaakt door een virus, het papillomavirus. Dat komt algemeen voor: van alle seksueel actieve vrouwen loopt 70 procent wel eens een infectie op. In de meeste gevallen slaagt het lichaam erin het virus ongedaan te maken; soms leidt het tot de groei van een tumor.Twee farmaciebedrijven hebben al meer dan een decennium gewerkt aan de ontwikkeling van een vaccin dat baarmoederhalskanker kan voorkomen. Vanaf donderdag is het vaccin Gardasil in Nederland beschikbaar. Met enige trots kondigden Sanofi Pasteur MSD en Merck een jaar geleden aan dat Gardasil 100 procent bescherming biedt tegen voorstadia van baarmoederhalskanker. In een groep van ruim 5000 gevaccineerde vrouwen kreeg niemand kanker. In de onbehandelde groep van evenveel vrouwen kregen 21 van hen baarmoederhalskanker. Het vaccin werkt dus goed.

Toch is het zeer onwaarschijnlijk dat met dit nieuwe middel baarmoederhalskanker een halt kan worden toegeroepen. Daarvoor zijn er nog te veel vraagtekens bij dit succes. Zo is bijvoorbeeld onbekend hoe lang het vaccin bescherming biedt. In de testfase zijn de vrouwen twee tot drie jaar gevolgd. Als zou blijken dat de vaccinatie elke vijf jaar herhaald moet worden, gaat dat veel geld kosten. Het vaccin kost 400 euro per behandeling en er zijn drie behandelingen nodig per keer.

Daar komt bij dat vaccinatie alleen maar zin heeft bij jonge meisjes die nog niet seksueel actief zijn. Het zal dus minstens tientallen jaren duren voordat oudere vrouwen bescherming van het vaccin kunnen ondervinden.

Een andere belangrijke beperking is dat Gardasil niet tegen alle vormen van baarmoederhalskanker beschermt, maar slechts tegen twee virussen die samen voor 70 procent van de gevallen verantwoordelijk zijn. Dat lijkt heel wat, maar het betekent toch dat naast vaccinatie steeds controle in de vorm van uitstrijkjes noodzakelijk blijft. Het is zelfs mogelijk dat de overige virussen waartegen het vaccin niet beschermt, in belang toenemen naarmate de andere uitgeroeid raken.

Minister Hoogervorst moet zich daarom nog wel tweemaal bedenken voor hij dit vaccin opneemt in het Rijksvaccinatieprogramma. Afgezien van de principiële bezwaren tegen vaccinatie zijn er ook andere argumenten om het geld en de energie liever te stoppen in de gebruikelijke bevolkingsonderzoeken. Die blijven immers toch nodig. De kosten van de uitstrijkjes zijn hoog, maar dat verandert als meer vrouwen eraan deelnemen.

Op dit moment maken maar twee van de drie vrouwen gebruik van de mogelijkheden. Vooral jongere en allochtone vrouwen gaan niet in op de uitnodiging voor het onderzoek. Huisartsen kunnen hierbij een rol spelen: komt de uitnodiging van een arts, dan zijn vrouwen eerder geneigd om erop in te gaan. Volgens de Gezondheidsraad kan het aantal gevallen van baarmoederhalskanker met 60 procent teruggedrongen worden wanneer alle vrouwen zich zouden laten controleren. Dat zou pas een forse besparing van gezondheidszorgkosten opleveren.