Valse kunst
Zolang er kunst gemaakt is, zijn er ook kunstvervalsers geweest. De redenen om kunstvoorwerpen te vervalsen kunnen velerlei zijn. Meestal proberen de namakers er een slaatje uit te slaan. Soms voelen kunstenaars zich miskend en willen zij bewijzen zich te kunnen meten met grote meesters. Het feit dat een kunstwerk als vervalsing wordt ontdekt, bewijst het tegendeel. Maar wie weet hoeveel valse kunst er in omloop is, aan de wanden van musea hangt of bij particulieren?
Han van Meegeren zette na de oorlog de beste kunstexperts op het verkeerde been met zijn Vermeers. Hij moest zijn vervalsingen zelf bewijzen, anders zou de kunstwereld wellicht nog steeds niet geloven dat hij ze namaakte. Heel de archeologische wereld stond in de jaren zeventig verwonderd over de spectaculaire vondsten van Tjerk Vermaning, een Drentse grasmachineslijper. Totdat hij ontmaskerd werd als charlatan. Recent was het Geert Jan Jansen in wiens kasteel in Frankrijk ruim 1600 kunstvervalsingen -vooral moderne kunst- werden aangetroffen.Opvallend is dat dergelijke vervalsers de sympathie van het publiek hebben. We noemen hen graag meestervervalsers, zoals we ook enigszins liefkozend spreken van een meesterkraker. Kennelijk is hier sprake van wat de Duitsers noemen ”schadenfreude”, leedvermaak om het nadeel dat anderen ondervinden.
Niet minder opvallend is dat dergelijke lieden, die zich toch schuldig maken aan een vorm van oplichting, vrij hun gang kunnen gaan in ons land. Door de Nederlandse autoriteiten is nog nooit een kunstvervalser met succes vervolgd. Vermaning werd vrijgesproken, bij Van Meegeren speelde collaboratie een rol en Geert Jan Jansen kwam in botsing met de Duitse en de Franse justitie, niet met de Nederlandse.
Natuurlijk is het lastig om uit te maken wat valse kunst is. Iemand die secuur probeert een Rembrandt te kopiëren is nog geen vervalser. Pas als hij de handtekening van Rembrandt nabootst en het werk probeert te verkopen als een echt werk van de meester gaat hij in de fout.
Er zijn veel variaties van vervalsen mogelijk. Een niet gesigneerd werk wordt voorzien van een klinkende naam. Of een handtekening van een kleine meester wordt vervangen door een betere naam. Maar zette Rembrandt ook niet zijn handtekening onder werk dat deels of helemaal door zijn leerlingen was gemaakt? Van Meegeren schilderde in de stijl van Vermeer een aantal geheel nieuwe werken; de experts bepaalden dat het om echte Vermeers zou gaan. Helaas zette hij ook enkele malen wel een valse handtekening onder zijn werk.
Inmiddels worden nieuwe vondsten gedaan. Klaas Gubbels, een Nederlandse kunstenaar die probeert het leven te vangen in koffiepotten en tafels, is erg populair. Dus wordt zijn werk ook nagemaakt. Inmiddels zijn er tientallen vervalsingen boven water gekomen. Bizar is wel dat Gubbels de vervalsingen niet herkende aan het werk zelf, maar aan de bespanning, de manier waarop het doek op het hout was vastgemaakt. Karel Appel wist enige tijd geleden ook niet zijn eigen werk van vals te onderscheiden. Kennelijk is moderne kunst goed te vervalsen en zit de waarde meer in het creatieve idee dan in de uitwerking.
Helaas hebben vervalsers van justitie nog steeds weinig te vrezen. De bewijslast is ingewikkeld en wie bepaalt uiteindelijk de (on)echtheid van een stuk? Wie met een paar valse T-shirts of een nagemaakt horloge van een bekend merk de grens wil passeren, wordt tegengehouden. Merkartikelen worden door de wet beschermd. Wie zich met een vrachtwagen vol valse kunst aan de grens meldt, kan doorrijden. Het is hoog tijd dat de overheid sluitende wetgeving maakt op dit gebied. Zowel de kunstenaars als de kunstkopers verdienen bescherming tegen vervalsen, dat toch niet anders is dan bedrog.
