Een dame van de stads-VVV weet dat hier vroeger een huis gestaan heeft waar Luther heeft overnacht. Het huis is al lang afgebroken. Op de plaats waar het stond, staat nu een boom, op de winkelmuur erachter is een herinneringsplaatje aangebracht. Verder is er niets wat aan de reformator herinnert.In Friedberg, zo’n 40 kilometer ten zuiden van Grünberg, wordt het nog moeilijker. Na meer dan een uur zoeken, kom ik erachter dat er zelfs geen VVV is. Op een winkel in de doorgaande straat, de Keizerstraat, ontdek ik op een huis een bordje met de mededeling dat Luther hier op de terugweg van Worms vertoefd heeft. De vraag is natuurlijk of hij hier ook op de heenweg is geweest.

Frankfurt
Het is inmiddels drie uur ’s middags geworden en de volgende plaats, Frankfurt aan de Main, nodigt niet uit om erheen te gaan. De stad zelf heeft ongeveer 650.000 inwoners, maar de agglomeratie telt er ongeveer 2 miljoen. We besluiten Frankfurt te mijden om diezelfde dag Worms nog te halen. Vanaf snelweg nummer 5 passeren we de hoge gebouwen van de stad.

In Frankfurt heeft Luther de beroemd geworden woorden gesproken: „Maar Christus leeft en ik zal naar Worms gaan tegen de wil van alle poorten der hel en de machten der lucht.” Deze uitspraak is later zo vertaald dat Luther vastbesloten was naar Worms te komen, al waren er net zo veel duivels als pannen op de daken.

Vanaf afslag Darmstadt gaat het naar Oppenheim, een van de laatste halteplaatsen tijdens Luthers reis. Vlak bij Oppenheim moet je met een pont de Rijn oversteken. Vanaf de pont heb je een mooi uitzicht op de oevers. Het gebied in deze omgeving is minder heuvelachtig, maar je ziet wel regelmatig wijngaarden.

Oppenheim is een leuk oud stadje zonder parkeerproblemen. De historische wijnstad telt ongeveer 7000 inwoners. Hier heeft Luther gelogeerd in ”Gasthof zur Kanne”, dat zich aan de Mainzerstraat, dicht bij het centrum, bevond. Een bordje geeft de plek aan. Er is nu een winkel gehuisvest.

Worms
Van Oppenheim naar Worms is ongeveer 30 kilometer, rechttoe rechtaan naar het zuiden. Luthers intocht in Worms op 16 april 1521 leek wel een koninklijk onthaal. Trompetters meldden vanaf de domtoren zijn aankomst. Daarop reed een groot aantal edelen, die hier voor de rijksdag bijeen waren, uit om Luther te verwelkomen. Rond tien uur ’s morgens reden eerst de rijksdienaar Kaspar Sturm en zijn dienaar de Mainzer Poort binnen, gevolgd door de koets waarin Luther en de zijnen zaten. Daarachter kwam Justus Jonas te paard. Het geheel werd omstuwd door edelen en spoedig ook door steeds meer mensen die de hervormer wilden zien. Luther werd ondergebracht in de Johannieterhof aan de Kämmerersteeg, waar hij zijn kamer in het overvolle Worms met twee mensen moest delen.

Luther moest een dag later om vier uur ’s middags voor de keizer verschijnen. Het duurde evenwel tot zes uur voordat de keizer tijd had. Er werden Luther maar twee vragen gesteld. De eerste was of hij de schrijver was van de boeken die er lagen en de tweede of hij ze wilde herroepen. Nadat de titels van de boeken waren voorgelezen, vroeg Luther een dag bedenktijd.

Vogelvrij
De volgende dag was de spanning in de zaal bijzonder groot, vooral toen Luther tot een afronding van zijn toespraak kwam. „Als ik niet door de getuigenissen van de heilige Schrift of door duidelijke bewijzen overtuigd word -want noch de paus noch de concilies geloof ik, omdat het vast staat dat ze zich dikwijls vergist en zich tegengesproken hebben- zo kan en wil ik niet herroepen, omdat het niet veilig noch raadzaam is om iets tegen zijn geweten te doen. God helpe mij. Amen!” De zin: „Hier sta ik, ik kan niet anders”, is toen niet gebruikt, maar hij verscheen al snel erbij in de gedrukte vorm van de rede en werd een gevleugelde uitspraak.

De keizer had geen zin om naar een verdere verhandeling te luisteren en Luther kon gaan. Toen hij wegging, ontstond een enorm kabaal. Luther hief zijn handen omhoog toen hij terug was in de Johannieterhof en zei: „Ik ben erdoor.”

Het gevolg was het Edict van Worms, dat over Luther de rijksban uitsprak. Luther en zijn aanhangers werden vogelvrij verklaard. Het betekende dat er geen vergelijk meer mogelijk was en Worms wordt daarom wel het geboorte-uur van het protestantisme genoemd. Luther heeft enige tijd op de Wartburg ondergedoken gezeten maar ging later weer naar Wittenberg. De tegenstellingen tussen rooms-katholieken en protestanten spitsten zich toe en liepen ten slotte, na de dood van Luther, uit op godsdienstoorlogen.

Volle glorie
Worms, een stad met 85.000 inwoners, heeft nog veel van vroeger te bieden. Stukjes stadsmuur, zelfs uit de Romeinse tijd, zijn in ere hersteld en de domkerk van St.-Petrus prijkt nog in volle glorie. Daarnaast was het paleis van Karel V, waar hij eenmaal de rijksdag hield, maar dat is in 1689 verwoest en er is niets meer van over. Wel is er nog een reliëf dat de plaats aangeeft.

Het meest opvallend is het Luthermonument, het grootste reformatiemonument ter wereld, dat in 1868 is geplaatst. Luther staat meer dan levensgroot in het middelpunt, zodat je tegen hem opkijkt, met daaromheen allerlei mensen en emblemen van steden die in de Reformatie of er net vóór een grote rol gespeeld hebben.

Hoe zou Luther reageren als hij dit monument kon zien? Hij heeft wel gezegd: „Gottes Wort sollen sie stehen lassen”, maar niet: „Mij moet je laten staan.”

Oftewel: mag het allemaal iets minder pompeus zijn?

Erdee reizen organiseert van 28 november tot 1 december een speciale lezersreis naar het land van Luther en Bach. Kijk voor meer informatie op www.rdcard.nl of lees de advertentie in het RD van dinsdag 31 oktober.

In 1517 slaat Maarten Luther 95 stellingen aan de deur van de slotkapel in Wittenberg. In korte tijd breekt de kerkhervorming zich baan. In 1521 moet Luther voor keizer Karel V op de rijksdag in Worms verschijnen. In Luthers voetsporen van Wittenberg naar Worms. Zaterdag het derde en laatste deel: van Bad Hersfeld naar Worms.