Zulke fiascoprojecten zijn vooral bij de overheid te vinden. Die heeft immers voldoende middelen en tijd om grote debacles te kunnen realiseren. Mede dank zij uw belastinggeld.Waakhond
Illustratief voor de Nederlandse prestaties op dit gebied is op dit moment de deelname aan het JSF-project, de vervanging van het F-16-gevechtsvliegtuig door de F-35. Dit project bevat inmiddels zo veel kenmerkende faalfactoren dat het nauwelijks iets anders dan een dure mislukking kan worden.

Voorbeelden van eerder vertoonde risico’s zijn de internationale samenwerking met onduidelijke toedeling van verantwoordelijkheden (Kalkar), het starten zonder een duidelijk afgebakend eindontwerp (hsl), geen helderheid over kosten en afzet (Betuwelijn) en een vermenging van ambtelijke en commerciële activiteiten (RSV).

De gebruikelijke verwarring over de financiële cijfers van het JSF-project is reeds in volle hevigheid losgebarsten en ook het alarm van de Algemene Rekenkamer -de wettelijke waakhond- wordt alweer terzijde geschoven. Ondanks de tegenstrijdige doelstelling om de eigen industrie veel geld te laten verdienen bij tegelijkertijd een zo laag mogelijke kostprijs, gaat het plan door. Zogenaamd voor de innovatie.

Het bizarre hierbij is dat er juist sprake is van stilstand in ontwikkeling. Wie ervan uitgaat dat het ruim zestig jaar oude concept van de bemande straaljager nog minimaal vijftig jaar meekan, is niet aan het innoveren maar aan het perfectioneren. Die doet net als de Fransen na de Eerste Wereldoorlog, die tegen hoge kosten de loopgraaf vervolmaakten (Maginotlinie), en de toen nog niet bewezen techniek van mobiele pantsereenheden fataal negeerden.

Als er uiteindelijk nog een F-35 komt, wordt die onontkoombaar in- en neergehaald door slimmere en snellere onbemande robotvliegtuigjes. Die zijn bovendien beter inzetbaar bij diffuse dreigingen zoals terrorisme, vele malen goedkoper, vergen minder infrastructuur en verkrijgen daardoor een wereldwijde afzetmarkt.

Daarnaast zijn ze heel nuttig en efficiënt inzetbaar voor civiele taken, zoals milieumonitoring, communicatie bij rampen en gebiedsexploitatie. Deze kleine producten van de luchtvaartindustrie ontwikkelen zich al razendsnel, ondanks de gebruikelijke tegenwerking door de overheid. Dingen die echt nieuw zijn, botsen immers altijd met bestaande wetgeving.

Eerlijk
Als de overheid aan economische innovatie wil doen, blijft ze meestal steken bij financiële steun aan gevestigde belangen. Die zijn gewend te lobbyen en blijven voorspelbaar dicht bij de vertrouwde werkelijkheid. Het gaat echter grondig fout als de werkgelegenheid bij een aantal bedrijven bepalender wordt voor overheidsbestellingen dan de echte maatschappelijke behoefte.

Bij dit JSF-voorbeeld dient de vraag te zijn en te blijven hoe de samenleving zo effectief en zo goedkoop mogelijk vanuit de lucht beschermd kan worden in een sterk veranderende veiligheidssituatie. Om een eerlijk antwoord daarop te kunnen geven moet de overheid zich onafhankelijk van marktpartijen blijven opstellen. Zo niet, dan hangt ons weer een fiasco boven het hoofd.

De auteur is werkzaam als adviserend ingenieur.