De tijd waarin de gang van zaken rondom overlijden en begraven duidelijk waren, ligt allang achter ons. Was het zo dat in vroeger tijden bij een sterfgeval iedereen in de gemeenschap wist wat van hem of haar werd gevraagd, en dat ook de predikant helder had wat hem te doen stond, vandaag de dag is het geen uitzondering meer dat een heel wensenpakket bij de predikant wordt gedeponeerd. Ja, meer en meer op heel dwingende wijze. Daarom ervaren wij rondom de rouwplechtigheid een toenemende spanning. Wij zeggen dat dat iets te maken heeft met de tijdgeest.Als ik mij niet vergis kenmerkt deze tijd zich door een ongekend relativisme. Dat wat voor de christelijke gemeente belangrijk is, ja onopgeefbaar, wordt door de hedendaagse mens schouderophalend en met een meewarige glimlach afgedaan als achterhaald. Hoe komt dat? Omdat de eenheid van denken weg is.

Heeft elke tijd zijn eigenaardigheden en zijn on-Bijbelse elementen, de tijd van vandaag is in díé zin wezenlijk anders dat hij het plurale waarheidsbegrip heeft omhelsd. De eenheid van denken is weg en het gevolg is een ongekend relativisme, ja zelfs een keihard cynisme.

Onze tijd kenmerkt zich door het zogenoemde postmodernisme, en wij moeten er goed van doordrongen zijn wat de consequenties daarvan zijn voor de prediking en ook voor de rouwplechtigheid. Postmodernisme is de verzamelnaam voor het hedendaagse levensgevoel. Ieder mens heeft zijn eigen werkelijkheid. Ieder mens heeft zijn eigen waarheid of zijn eigen pakket aan waarheden. Het individu van vandaag wenst zich niet meer te binden aan een opvatting, maar ruilt deze in, als het moet per dag, voor een ander spoor van denken, als hem dat beter uitkomt.

Cynisme
Het gevolg van het algemeen gevoel dat vaststaande waarheden niet bestaan, is een stuk cynisme. Dat uit zich juist bij de grenzen van het leven. Als alles relatief is, is ook het leven zelf relatief en is de grens tussen leven en dood niet langer absoluut. In die context kan levensbeëindiging tot de mogelijkheden behoren. Abortus, euthanasie en zelfdoding zijn directe gevolgen van het relativisme waardoor het postmodernisme gekenmerkt wordt. Daarbij blijft het echter niet, want als de grens van leven en dood blijkbaar óók relatief is, is er een voedingsbodem geschapen voor een ijskoud cynisme. Ja, er is een verband tussen onrecht („gij zult niet doden”) en verkilling.

Dat betekent dat wij de eigentijdse mens van heel diep weg moeten halen. Veelal hebben wij als pastor niet in de gaten hoe diep de aversie is tegen alles wat met de Schrift te maken heeft. Men houdt het niet alleen voor zweverig, maar ook voor bedrog. Zo diep zit de mens van vandaag.

Er is maar één medicijn voor de mens die -zo lijkt het wel- immuun voor de gesproken boodschap geworden is. Dat is de stoere verkondiging van Gods Woord. Dat is tegen de klippen op de waarheidsvraag op de agenda te plaatsen. Dat is de betrouwbaarheid van Gods getuigenis en ook de consequentie van dat getuigenis op een indringende manier bij de hoorders te brengen.

Symboliek
Veel christenen daarentegen zien dat niet zitten, achten dat een verloren strijd en vluchten weg in de symboliek. Juist rondom overlijden en begraven tiert de symboliek welig in kerkelijk Nederland en velen denken daarmee voor de mens van vandaag een aanknopingspunt te hebben gevonden. Immers, door de symboliek kunnen wij ontsnappen aan die ellendige waarheidsvraag.

De apostel Paulus op de Areopagus was echter weinig symbolisch toen hij aan de orde stelde dat God Zijn Zoon Jezus Christus uit de doden heeft opgewekt. Paulus sprak over de realiteit van de lichamelijke opstanding van Christus uit de doden en ook de hoorders hebben dat goed begrepen, vandaar dat zij het spotten met die boodschap niet konden laten. Voor mij is dit Schriftgedeelte een van de krachtigste bewijzen dat Paulus over het letterlijk en lichamelijk opstaan van Christus spreekt.

En als dan de Schriften waar zijn, dan heeft dat consequenties voor ons staan in dit leven. Als de Schriften waar zijn, worden vele dingen in mijn bestaan als zonde aangemerkt. Dan blijken deze zonden strafwaardig te zijn. Dan blijkt dat ik als strafwaardige in het Rijk van God niet komen kan. Dat ik voor eeuwig verloren ga. Als de Schriften waar zijn, biedt de overgave aan Christus mij het enige perspectief. Dan mag ik delen in de grootst mogelijke vreugde, in de verbintenis aan Hem, door het geloof. Als dan de Schriften waar zijn, is hier in deze rouwdienst misschien wel het meest gewichtige moment van mijn leven aangebroken.

Kwetsbaar
Wij hebben met kwetsbare mensen te maken in dagen van rouw. Positief kunnen wij iets bijdragen aan de rouwverwerking. We hebben daar als kerkgemeenschap een verantwoordelijkheid in. Ook al zouden mensen totaal niets met de kerk hebben, een totaal verkeerde opvatting hebben over een rouwdienst, dan nog heeft de kerk de verantwoordelijkheid om het plechtige moment van afscheid nemen van een geliefde te markeren.

Dat betekent dat de kerk zich verantwoordelijk moet weten, ook in situaties waar men eigenlijk niet meer verstaat waar het in een rouwdienst om gaat. In een dergelijke crisissituatie wordt een weigering vanuit de gemeente als zeer problematisch en traumatisch ervaren. Emotionele reacties worden in een periode van rouw totaal uit het verband getrokken. Men is kwetsbaar en zwak. Soms ook boos en in verwarring. En dan komt een predikant voorbij die vertelt hoe de vork in de steel zit. Er is slechts weinig miscommunicatie voor nodig om de vlam in de pan te doen slaan.

In alle dingen in zo’n situatie geldt: weeg uw woorden, breng rust in de woonkamer, hoed u voor uitspraken die een definitief karakter dragen. In algemene zin geldt dat wij binnen het pastoraat voorzichtig moeten zijn. De dingen kunnen immers in het pastoraat soms zo kwetsbaar liggen. Helemaal is dat van toepassing in dagen van rouw.

Marges
Wij moeten ervan doordrongen zijn dat de kerkelijke rouwdienst vaak de laatste samenkomst is waar de buitenkerkelijken en de randkerkelijken zich laten zien en nog komen onder de verkondiging van Gods Woord. Vandaag de dag is de algemene tendens dat grootvader kerkelijk betrokken is, dat van de kinderen het allemaal zo nodig niet hoeft en dat de kleinkinderen helemaal niet begrijpen waar het over gaat. Daarom dient de prediker ervan overtuigd te zijn dat juist de rouwdienst een gelegenheid biedt die wij doorgaans in de zondagse eredienst niet ontvangen.

Het is daarbij meer uitzondering dan regel dat in de familiekring eenstemmigheid is over de invulling van de rouwdienst. Belangrijk is dat u de marges aangeeft waarbinnen u de rouwdienst leiden wilt en kunt. Doet u dat niet, dan wordt u een speelbal van de uiteenlopende wensen die er leven. Toegeven aan de wensen versterkt niet uw geloofwaardigheid en kan zelfs contraproductief blijken te zijn.

Soms wil men u een tekst voorschrijven waarover u moet preken. Het lijkt soms alsof men met de tekstkeuze u bij voorbaat schaakmat wil zetten, in een poging te voorkomen dat de preek ’al te zwaar’ zal worden. Toch zeg ik: Ga daarop in, voldoe aan de wens. Ga in op het verzoek van de familie zo veel als in uw vermogen ligt. Ik ervaar dat nergens zo de blokkade en de aversie die men op voorhand had worden weggenomen als juist daar waar de woorden die de familie gesproken heeft worden overgenomen. Nee, niet worden overgenomen in de zin dat wij de rouwdragenden naar de mond spreken. Maar wel, dat wij met hem meegaan zolang het niet tegen de Schrift indruist.

Rechter
Iets anders waar u voor op moet passen is dat u zich in de rol van rechter laat duwen. U zult de menselijke neiging moeten onderdrukken om het meest positieve uit het leven van de overledene naar voren te halen en hem of haar zalig te verklaren. Dat is geen barmhartigheid en geen eerlijkheid, het komt ons eenvoudigweg niet toe. Mensen proberen ons soms een uitspraak te ontlokken, maar laat u zich nooit in die positie manoeuvreren. Uw rol en uw taak is een gans andere. U bent een gezant van Christus wege, geroepen om de weg te wijzen. Niet om een verklaring af te geven, niet om de balans op te maken van iemands leven.

Maar daar waar de Heere overduidelijk in een mensenleven gewerkt heeft, is het dan niet tot oneer van God als wij ons in stilzwijgen hullen over wat God gedaan heeft in de mens die ontslapen is? Mijn gedachte daarbij is: Laat in de rouwdienst die mens als het ware zelf aan het woord. Herhaal de woorden die hij over zijn God gesproken heeft. Dan is het niet noodzakelijk daar opzichtig uw conclusie aan te verbinden. Laat vervolgens het Woord spreken over wat de Heere zegt over zulke mensen die Zijn Naam belijden. Dan mag de hoorder zelf de overtuiging ontvangen vanuit Gods Woord, en de vertroosting, dat de geliefde veilig is in Gods handen. Wij hebben dus in de rouwdienst terughoudend en eerlijk te zijn.

Heerlijke taak
Broeders, wat een verantwoordelijke taak, maar tegelijkertijd ook een heerlijke taak. Laten we in de moeilijkste situaties van het ambtelijk werk onze goddelijke roeping verstaan. We hebben immers een boodschap, broeders. Als wij zwijgen in situaties waar het ons zo moeilijk gemaakt wordt, verzaken wij onze roeping te spreken waar mogelijk. Niet tegen elke prijs. Niet daar waar uw geloofwaardigheid op het spel komt te staan, maar wel daar waar de gelegenheid is om ongebonden en vrij de woorden Gods uit te spreken.

Dan mogen we wel eens opmerken dat er een God is in de hemel Die wonderen doet. Dat er mensen zijn die de weg al sinds jaar en dag uit het oog verloren hadden, en die tot inkeer worden gebracht. Die de weg naar Gods huis weer terug hebben gevonden. Het zal niet voor het eerst zijn dat waar de ogen van grootvader gesloten worden, de ogen van kinderen of kleinkinderen opengaan.

De auteur is hervormd predikant te Wezep.