De naam van John Flavel is eigenlijk al voldoende aanbeveling om een boek van zijn hand van kaft tot kaft te lezen. Als het daarbij ook nog gaat over een teer en voor ieder aansprekend onderwerp als de voorzienigheid van God, dan is verdere aanbeveling eigenlijk niet nodig. ”Verwonderd omzien” getuigt van grote Schriftkennis. Omzien in verwondering. Dat is waartoe John Flavel de lezer wil opwekken. Hij wijst op Gods wonderlijke wegen in het leven van mensen, in het bijzonder van Gods kinderen. Hij toont hun Gods hand in hun geboorte, opvoeding, bekering, bewaring, uitreddingen enzovoort. Het overdenken van Gods voorzienigheid is tot eer van God, tot verootmoediging van de mens en tot versterking van het vertrouwen voor de toekomst.

John Flavel (1630-1691) was een bekend puriteins predikant. In 1662 werd hij vanwege zijn gereformeerde principes uit zijn ambt gezet. In zijn eigen leven had hij rijke ondervinding van de troost van Gods voorzienigheid. Al lezend wordt duidelijk dat hier iemand spreekt die persoonlijke, bevindelijke kennis heeft van het geloof in de voorzienigheid Gods. Aan het begin van zijn verhandeling zegt Flavel: „Voor zover ik daartoe in staat ben, neem ik met vreugde dit werk ter hand door de voorzienigheid die gedurende mijn leven alles voor mij voleindigd heeft.”

Als uitgangspunt voor zijn verhandeling neemt Flavel de woorden van Psalm 57:3: „Ik zal roepen tot God, de Allerhoogste, tot God, Die het aan mij voleinden zal.” Na een korte uitleg van dit psalmwoord volgt een praktische en geestelijke verhandeling over de Bijbelse leer van Gods voorzienigheid.

Zorg voor de Kerk
Flavel onderscheidt de voorzienigheid in een algemene en een bijzondere voorzienigheid. De eerste gaat over alle schepselen, redelijk en redeloos, bezield en onbezield. De tweede betrekt hij vooral op de Kerk van Christus. „Christus heeft algemene heerschappij over alle dingen. Hij is het Hoofd van de hele wereld vanwege Zijn heerschappij, maar het Hoofd van de Kerk krachtens vereniging en inwerking… Hij zorgt vooral voor de Kerk. Zijn heerschappij beoogt het goede voor de wereld, zoals een hoofd het welzijn van het lichaam zoekt.”

Nuttig en leerzaam zijn de dingen die Flavel zegt over de voorzienigheid en het kwaad in de wereld. „Mogelijk zal iemand zeggen dat deze dingen toevallig gebeuren, dat vele duizenden vijanden van de Kerk in vrede zijn gestorven en dat hun einde is geweest als dat van andere mensen. Dan antwoorden wij met Augustinus: „Als geen zonde hier gestraft werd, zou de voorzienigheid niet geloofd worden en als iedere zonde hier gestraft werd, zou er geen oordeel verwacht worden.””

Zeer onderwijzend is het hoofdstuk over Gods voorzienigheid en de heiligmaking. „Er zijn twee middelen of instrumenten die voor dit werk (de heiligmaking) gebruikt worden. De Geest werkt dit in de mens en de voorzienigheid werkt mede buiten de mensen. De Geest is de voornaamste Werkmeester. Zonder Zijn werking kan er geen vrucht zijn. Alles wat in Gods voorzienigheid in de wereld is beschikt, kan zonder Hem de heiligmaking niet werken.”

Bij een boek als dit is de verleiding groot om te blijven citeren. Bijvoorbeeld: „Wij denken er niet aan dat Gods hart voor ons kan zijn, terwijl de hand van Zijn voorzienigheid schijnbaar tegen ons is.”

Voorbeelden
Niet alleen wordt de lezer getroffen door de grote Schriftkennis van de schrijver, ook de vele voorbeelden die Flavel aandraagt uit de geschiedenis van de kerk en het leven van kinderen en knechten van God zijn opmerkelijk.

Behartigenswaardig is het hoofdstuk ”Praktische vragen”, waarin een toepassing wordt gemaakt van de leer van Gods voorzienigheid. Een veelheid aan pastorale vragen komt aan de orde. „Hoe kan een christen leren wat Gods wil en zijn eigen plicht is onder duistere en onbegrijpelijke leidingen? Wat kan een christen tot steun zijn bij het wachten op God, als de voorzienigheid de weldaden uitstelt waarom hij zo lang heeft gebeden en waarop hij zo lang heeft gewacht? Hoe kunnen we rustig en kalm blijven onder de veranderingen en tegenspoeden die de voorzienigheid over ons doet komen?”

Graag wil ik dit leerzame boekwerk ter lezing en overdenking aanbevelen. L. J. van Valen schreef voor dit werk een korte en heldere biografische inleiding.