Vorig jaar verscheen van de hand van Joris van Eijnatten en Fred van Lieburg, beiden verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, de ”Nederlandse Religiegeschiedenis”. Op het congres in de Janskerk ging het om een vergelijking van beide handboeken en met name om het verschil tussen kerkgeschiedenis en religiegeschiedenis.Volgens Van Lieburg bestudeert de religiegeschiedenis het christendom als een van de godsdiensten. Dat maakt een duidelijk verschil met een theologische kerkgeschiedenis, waarbij de auteur ervan uitgaat dat de kerk het lichaam van Christus is. Zo kon De Jong zijn kerkgeschiedenis beëindigen met de bede: „Uw Koninkrijk kome.”

De meeste beoefenaars van de kerkgeschiedenis gaan in feite te werk als objectieve wetenschappers. Maar ze willen daar volgens Van Lieburg niet voor uitkomen. „De ”Nederlandse Religiegeschiedenis” is geschreven vanuit het gezichtspunt van de culturele antropologie. De auteurs zijn daarbij uitgegaan van een breed religiebegrip. De religiehistoricus gaat er daarbij vanuit dat de geopenbaarde werkelijkheid voor de wetenschap niet toegankelijk is”, aldus Van Lieburg.

Dr. J. Spaans, verbonden aan de Universiteit Utrecht, noemde het een manco dat vrouwen in het handboek zeer weinig voorkomen. Er mag niet aan voorbijgegaan worden dat godsdienst voor mannen en vrouwen soms geheel verschillende zaken betekende, zei zij. „Een beetje opleiding verwacht tegenwoordig dat er aandacht is voor het aspect ”gender”.”

De ”Nederlandse Religiegeschiedenis” blijft volgens haar wat dat betreft evenzeer in gebreke.

„In het hoofdstuk over het piëtisme wordt de beeldvorming zoals die leeft in de kring van de Stichting tot bestudering van de Nadere Reformatie kritiekloos overgenomen”, aldus dr. Spaans. „Echter, die beeldvorming zegt waarschijnlijk meer over twintigste-eeuwse dan over achttiende-eeuwse gereformeerden.”

Zij vond het ook niet chic dat in het handboek de eerder verschenen religiegeschiedenis wordt doodgezwegen. Alles bij elkaar was haar oordeel over het nieuwe handboek negatief. „Ik zou daar mijn studenten niet mee op weg willen sturen.” Van Lieburgs religiegeschiedenis heeft dan ook haar voorkeur.

De Apeldoornse prof. dr. G. C. den Hertog noemde het een bezwaar dat in het boek van prof. Selderhuis bij de beschrijving van de laatste twee eeuwen de theologische discussies onvoldoende aandacht krijgen. „Zo wordt vrijwel voorbijgegaan aan de conflicten in de Gereformeerde Gemeenten rond ds. R. Kok en dr. C. Steenblok, terwijl de Vrijmaking wordt geduid als een conflict over het staan in de cultuur en de samenleving. Alsof dat het centrale punt van Schilder en de zijnen is geweest.”

Op die manier worden de culturele en de maatschappelijke relevantie van kerk en christendom het voornaamste ijkpunt, aldus Prof. Den Hertog. „De lezer krijgt de indruk dat de theologen zich voornamelijk daarmee hebben beziggehouden. Andere discussies waren in ieder geval niet van belang. Zodoende blijft de waarheidsvraag buiten beschouwing. Eigenlijk wordt ontkend dat de theologie in de moderne tijd nog ergens toe doet.”

Prof. dr. G. Harinck, de auteur van het betreffende hoofdstuk, reageerde daarop met te stellen dat in de loop van de twintigste eeuw de rol van de theologie voor maatschappij en christendom steeds minder belangrijk geworden is. Dat werkt door in het nieuwe handboek.

Bij de Vrijmaking ging het om een zich terugtrekken op de kerk, aldus Harinck. Van daaruit wilden de aanhangers van Schilder de maatschappij heroveren. Uiteindelijk was het een culturele kwestie.