Het leven van Willem V (1748-1806) kent veel dieptepunten. Van jongs af aan. Als hij drie is sterft zijn vader, stadhouder Willem IV (1711-1751). Vanaf dat moment is hij stadhouder, kapitein-generaal en admiraal.Op 11-jarige leeftijd verliest hij zijn moeder, de Engelse prinses Anna van Hannover (1709-1759). Totdat hij in 1766 volwassen wordt, staat Willem onder voogdij van Lodewijk Ernst hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel. Deze trekt in die jaren veel macht naar zich toe. De ”dikke hertog” -zo genoemd vanwege zijn postuur- weet ook daarna via een geheime akte veel invloed op de jonge prins te houden.

De prins krijgt van de hertog een beschermde opvoeding. Dat doet zijn karakter geen goed. De prins houdt er een onzeker en besluiteloos karakter aan over. Geen gunstige eigenschappen voor iemand die als erfstadhouder van de Verenigde Nederlanden leiding moet geven aan een land in rep en roer.

Eind 18e eeuw gist het in Europa. Revolutionaire geesten maken zich op om de macht over te nemen, vooral in Frankrijk. Engeland en Pruisen volgen de ontwikkelingen met argusogen.

Ook in Nederland lopen de Fransgezinde patriotten zich warm. Van het Oranjehuis moeten zij niks hebben. Hun streven naar vrijheid, gelijkheid en broederschap veroorzaakt ontreddering. De Republiek heeft „noch stelsel, noch macht, noch invloed, noch bondgenoot”, zo beschrijft Groen van Prinsterer de situatie later.

Het is ook de tijd van de verlichting. Voor God en godsdienst is in dit denken geen plaats. De aanhangers van de verlichting wilden als God zijn, niet onder God.

Hekendorp
In 1780 breekt de Vierde Engelse oorlog uit. De regenten verdenken de stadhouder, met zijn Engelse moeder, van sympathie voor de tegenpartij. De regenten nemen steeds meer afstand van Willem V. De patriotten winnen aan macht. Opruiende traktaten wakkeren het vuur steeds verder aan. De Fransgezinden ontnemen de prins allerlei bevoegdheden, en na een oproer van Oranjeaanhangers in Den Haag zelfs het commandoschap over het garnizoen in de hofstad.

Willem V vertrekt uit Holland. Hij vestigt zich in op Paleis Het Loo in Apeldoorn en in Nijmegen. Na een actie van Oranjegezinde troepen tegen Hattem en Elburg wordt de stadhouder de functie van kapitein-generaal, zeg maar opperbevelhebber van het leger, ontnomen. Zijn aanhang dringt erop aan dat de prins nu toch echt in verzet moet komen en naar het stadhouderlijke hof in Den Haag -anno 2006 het Binnenhof- moet terugkeren. Willem V ziet dat niet zitten.

Zijn vrouw, Wilhelmina van Pruisen, wel. Zij wil een burgeroorlog tussen de patriotten en de Oranjegezinden voorkomen. Via Schoonhoven reist zij richting Den Haag. Bij Goejanverwellesluis, beter bekend als Hekendorp, gaat het mis. Fransgezinde troepen nemen haar gevangen en houden haar enige tijd vast in een boerderij naast de sluis. Het statige pand staat er nog steeds.

De prinses is woedend. Terug in Nijmegen bericht zij haar broer, koning Frederik Willem II van Pruisen, over het voorval. Die stuurt direct 20.000 man naar de Nederlanden en baant de weg naar Den Haag. Op 20 september 1787 keert Willem V weer terug in zijn Haagse paleis als kapitein-generaal en commandant van het garnizoen. De patriotten vluchten het land uit.

De rust duurt slechts kort. In 1794 rukken de Franse legers op. Dankzij de dichtgevroren rivieren veroveren zij snel de belangrijkste steden. Begin 1795 hebben de revolutionaire troepen de Nederlanden ingenomen.

Nationale zonden
Opnieuw vertrekt Willem V. Dit keer naar Engeland. Op zondag 18 januari laat hij zich door Scheveningse vissers overzetten.

Vooraf neemt hij afscheid van de mensen om hem heen. Dat gebeurt in de ruimte op het Binnenhof die jarenlang als vergaderzaal voor de Tweede Kamer diende.

Willem V neemt apart afscheid van een tachtigjarige man die al lang aan het hof verbonden is. De vertrekkende stadhouder geeft hem een ernstige les mee: „De ware bron van onze ongelukken moeten wij zoeken in de nationale zonden en ongerechtigheden, waaraan zich de inwoners van Nederland over het algemeen en elk van hen in het bijzonder, in meerdere of mindere mate, sinds enige jaren, hebben schuldig gemaakt, en ik zelve mij voor de Alwetende niet verontschuldigen kan. God heeft een twist met Nederland, en heeft dat niet alleen gedurende het afgelopen jaar duidelijk doen blijken in de mislukking van alle in het werk gestelde pogingen, maar ook in de laatste dagen daar Hij de felle vorst -het voornaamste verdedigingsmiddel om den Fransen de intocht te beletten- tot een gebaande weg maakte om de Republiek te overmeesteren (…). Als God ter neder werpt, mijn vriend, wie zal dan weer oprichten? Wij moeten dus de hand op de mond leggen. Gods oordelen billijken. En door het ootmoedig gebed ons bevlijtigen om een spoedige en genadige afwending van dezelve van de God der Vaderen af te smeken.” Ook dat is Willem V: bewogen, betrokken.

Willem V wordt vaak afgeschilderd als een wat sullige drinker, als een zielige man. Het tegendeel is waar. Hij heeft niet de capaciteiten die ideaal zijn voor een staatsman, maar hij is zeer intellectueel en belezen. Een rede houden is voor hem geen straf en ook geen probleem. Stof genoeg. Daarnaast wordt hij omschreven als vriendelijk, goedhartig en zeer integer.

De Engelse koning ontvangt Willem en zijn gezin hartelijk. Zij krijgen onderdak bij Londen in het koninklijke paleis in Kew en later in het enorme paleis Hampton Court.

Oranienstein
In 1801 trekt Willem ”Batavus” zich terug op zijn Duitse buitenplaats Oranienstein bij Dietz an der Lahn. Dit prachtige paleis is dan ruim een eeuw in bezit van de Oranjes.

Willem V overlijdt op 9 april 1806 tijdens het jaarlijkse bezoek aan zijn dochter Louise in het Duitse Brunswijk. In die stad wordt hij begraven. Sinds 1958 ligt deze door velen tijdens zijn leven verguisde stadhouder in de koninklijke grafkelder in de Nieuwe Kerk in Delft.

Een zoektocht naar een standbeeld ter ere van hem kan lang duren. Het is er niet.

Dit is het eerste deel van een tweeluik over het leven van prins Willem V.