Tijdens de debatavond, georganiseerd door het Overlegorgaan Christelijke Studentenverenigingen Amsterdam (OCSVA), staat de rol van religie in de Nederlandse samenleving centraal. Locatie is de Amsterdamse Noorderkerk, een van de weinige plaatsen in de hoofdstad waar de Bijbels-gereformeerde prediking klinkt.Terwijl buiten enkele jongetjes een partijtje voetbal spelen, stroomt de kerk vol met jongeren. Behalve een enkele grijzende belangstellende wonen zo’n 250 christenstudenten het debat bij, afkomstig uit de vier studentenverenigingen NSA, Petrus Plancius, CSFR en Ichthus. Al met al een bijna afgeladen Noorderkerk.

De terugkeer van religie roept allerlei vragen op, zo zet debatleider Bart Wallet in. Prof. dr. Peter van der Veer, hoogleraar sociologie aan de Universiteit Utrecht, bijt het spits af. „Sociologen weten niet meer wat religie is”, zegt hij over zijn eigen discipline. „Daarom kunnen zij deze zo moeilijk begrijpen.”

Secularisatie is een heel recent verschijnsel in Nederland: pas sinds de jaren zestig een duidelijk feit. „Maar het is hier enorm snel gegaan, sneller dan in enig ander land van Europa. Wie zich nu religieus noemt, is niet modern. Iedereen moet vrij zijn, vooral op het punt van de seksuele moraal.”

Prof. dr. James Kennedy, hoogleraar geschiedenis aan de Vrije Universiteit, houdt het erop dat religie niet is verdwenen, maar veranderd - getransformeerd met een duur woord. Zowel de islam als de vraag naar een nieuwe spiritualiteit heeft een nieuwe belangstelling voor religie veroorzaakt. „Dat blijft alles vaag, maar het biedt wel kans om de status-quo uit te dagen.”

Schoenen uit
Vervolgens treedt Herman Philipse op. Hij presenteert zich als iemand die openstaat voor religie. Met een toespeling op de huidige discussie rond moskeebezoek door reformatorische scholen: „Ik trek braaf mijn schoenen uit in een moskee in Turkije of beschilder mijn gezicht in een hindoetempel in India. Maar religieus ben ik verder helemaal neutraal.”

Voortdurend heeft de atheïst de lachers op zijn hand. Alleen rationele argumenten tellen voor hem, zegt hij. „Een gelovige heeft een lastige bewijslast, want hij moet bewijzen dat de andere goden waarmee hij in concurrentie staat, niet bestaan.”

Godsdienst een noodzakelijke basis van moraal? Herman veegt er de vloer mee aan: „Moraal is veel ouder en gaat veel dieper dan religie. Neem kennis van evolutiebiologie, hersenscans en apenstudies. Godsdienst bestaat pakweg hoogstens 40.000 jaar.”

Philipse trekt vervolgens lijnen naar de actuele politiek en heeft zelfs een exemplaar van de Nederlandse Grondwet meegenomen. Zijn voorstel: de staat moet zijn handen aftrekken van het bijzonder onderwijs, „want hij mag zich niet inlaten met het aanleren van illusies, dat is immoreel.” Dat wordt een leuke discussie met Rouvoet, voorspelt hij.

Het ChristenUnie-Kamerlid gaat er graag op in. „Dan moet je consequent zijn en niet alleen subsidiëring van bijzonder onderwijs afschaffen, maar ook van openbaar onderwijs dat gestoeld is op humanistisch gedachtegoed.

Discussies over de rol van religie in de samenleving zijn hard nodig, maar ik stoor me regelmatig aan de toon van het debat. Door de negatieve ervaringen rond het extremistisch islamisme grijpt men het thema aan om geloofsopvattingen helemaal weg te werken uit het publieke domein.”

Gandhi
Het draait uit op een debat over de scheiding van kerk en staat, over de al dan niet neutrale staat. Rouvoet: „De scheiding tussen kerk en staat staat niet in de grondwet. En het principe houdt zeker niet in dat je je geloofsuitingen niet mag meebrengen in het publieke debat. Dat is zelfs ondemocratisch.”

Basis van de grondwet is volgens het CU-Kamerlid dat iedere burger vrijheid van godsdienst en levensovertuiging heeft en dat ook mag concretiseren. „Wie echt tolerant is, geeft ruimte aan iedereen om zijn overtuiging uit te dragen. Wie religie van politiek wil scheiden, heeft van beide niets begrepen, zo heb ik van Gandhi geleerd.” Rouvoet is net terug uit India.

Nederland is een multicultureel land geworden en dat kleurt het debat, zegt Van der Veer. De vraag naar de waarheid van de religie speelt in dit debat echter geen rol. Van Gandhi heeft híj weer geleerd dat je de ander nooit moet proberen te bekeren.

Kennedy bepleit -vanuit zijn Amerikaanse achtergrond- een burgerschapsmodel waarin religie een duidelijke plaats inneemt. „Het religieuze moeten we koesteren, want het heeft goede effecten op de samenleving.”

Philipse reageert fel: „We hebben een model waarin 60 procent van Nederland in handen is van christelijke organisaties terwijl het merendeel van de bevolking sterk geseculariseerd is. Deze oververtegenwoordiging van religieuze bonzen is een slechte zaak. We moeten radicaal af van religieuze scholen.”

Seculiere oogkleppen
Daarmee is de toon gezet. „Jij ruimdenkend?” pareert Rouvoet. „Je spreekt in je stellingen van indoctrinatie van onwaarheden als het gaat om godsdienstige vorming. Bezoek eens op een zondagmorgen de kerken in Amsterdam-Zuidoost of een EO-jongerendag. Dan zie je hoeveel gelovige jongeren er zijn, veel meer dan het Humanistisch Verbond of D66 bij elkaar hebben.”

Philipse is niet onder de indruk van Rouvoets feiten. „Ik ben filosoof en ben op zoek naar waarheid. Jij gaat alleen maar naar christelijke samenkomsten; maar als je alle gegevens statistisch bekijkt, zie je dat Nederland steeds verder aan het seculariseren is. De wereld als geheel wordt wel religieuzer, maar dat komt puur geografisch door het grotere kinderaantal in de meer religieuze landen.”

Rouvoet laat zich ook door deze feiten niet ondersneeuwen: „Ik ben optimistisch, omdat in mijn denken naast statistiek en sociologie ook ruimte is voor opwekking. Ik put hoop uit dingen die ik zie, ook onder jongeren. Waar blijven de 850.000 christenimmigranten in Nederland in jouw verhaal? Ik zie bij jou een ideologische verblinding. Zet je seculiere oogkleppen eens af!”