De meisjes mogen géén keppeltje op, zegt de gids. „Waarom dan niet?” vragen sommigen. „Ja, dat mag gewoon niet volgens de gewoonten hier.”„Eigenlijk”, gaat de rondleider verder, „mogen mannen en vrouwen hier ook niet bij elkaar zitten.” Hij wijst naar de galerijen. „Vroeger, toen hier nog een grote joodse gemeente was, moesten de vrouwen daar zitten.”

„Waarom moest dat dan?” wil een meisje weten. „Jij gaat vast wel eens naar de moskee”, richt de gids zich tot een donker gekleurde medeleerling. „Daar zitten mannen en vrouwen ook van elkaar gescheiden, of niet?” „Ja”, knikt het kereltje - met keppeltje op.

„Kijk”, legt de gids uit, „een dienst duurt hier drie uur. Dat is lang. En als het een beetje saai gaat worden, dan… gaan de mensen zich soms wat vervelen. En wat gebeurt er als mannen zich vervelen en er zitten vrouwen in hun omgeving? Juist, dan gaan ze naar de vrouwen kijken! Dat doen de jongens in jullie klas toch ook wel eens?” De groep gnuift. Ze begrijpen het.

Gereformeerd

De klas was donderdagmiddag te gast in de synagoge van Groningen, de „mooiste en grootste synagoge van Noord-Nederland.” Honderd jaar bestaat het gebedshuis aan de Folkingestraat inmiddels. Maar ook vóór 1906 beschikte de joodse gemeenschap in de stad al over een sjoel, op dezelfde plaats. Deze dateerde uit 1756, dit jaar 250 jaar geleden dus.

Het was architect Tjeerd Kuipers die in 1905 opdracht kreeg de nieuwe synagoge te ontwerpen. „Een gereformeerde architect”, zegt dr. Stefan van der Poel, „een die stamde uit een familie van kerkenbouwers.”

En dat werd zichtbaar, aldus de Groningse historicus, die het boek ”100 jaar Folkingastraat-synagoge, 1906-2006” schreef. Hij wijst op de kruisvorm waarin de synagoge is gebouwd. „Deze sjoel heeft duidelijk iets van een christelijke kerk, van een basiliek.”

De architect, leerling van Berlage, bracht echter ook Moorse, oriëntaalse en moderne elementen aan. „Redenen genoeg waarom conservatieve mensen binnen de Joodse gemeenschap het geen mooi gebouw vonden. Zij verlangden terug naar de oude sjoel, naar de warme sfeer.”

Tot in de Tweede Wereldoorlog telde Groningen 2500 à 2600 Joden. Daarmee was de gemeenschap qua omvang (na Amsterdam, Rotterdam en Den Haag) de vierde van het land. In zijn proefschrift ”Joodse stadjers” beschrijft Van der Poel haar geschiedenis, van 1796-1945. „Een van mijn bevindingen is dat het traditionele Joodse leven aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog toch wel grotendeels was verdwenen.”

Die conclusie neemt niet iedereen hem in dank af, zegt hij. „Het ligt erg gevoelig. Veel mensen houden graag het beeld in stand dat hier tot de oorlog sprake was van een bloeiend Joods leven.”

De bittere gevolgen van het Hitlertijdperk gingen ook Groningen niet voorbij. Na 1945 keerden niet meer dan 120 tot 150 Joden terug naar de stad.

In 1951 werd de -veel te grote- synagoge met de twee torens verkocht, aan een wasserij. In 1981 (dit jaar een kwarteeuw geleden) kwam de sjoel, na sinds 1973 te hebben leeggestaan, weer in handen van de joodse gemeenschap. De Stichting Folkingastraat Synagoge werd opgericht, een ingrijpende verbouwing volgde.

Anno 2006 hebben er nog om de twee weken diensten plaats in de Groningse sjoel. Daarnaast worden er lezingen, concerten en tentoonstellingen gehouden. Zo is tot en met woensdag de foto-expositie ”Hedendaags Joods leven in Groningen” te zien.

„De gemeente is sterk vergrijsd”, zegt Van der Poel, zelf overigens niet Joods. Op dit moment telt ze nog zo’n 55 leden. „Maar bij een gewone dienst op sjabbat zijn die er vrijwel nooit allemaal.” Niettemin zitten mannen en vrouwen nog altijd apart van elkaar. De laatsten weliswaar niet meer op de galerij, maar toch: „Links en rechts zitten de mannen, in het midden de vrouwen.”
Moslim

„En, wie van jullie zou Joods willen worden?” vraagt de gids de groep kinderen als hij hen het een en ander heeft verteld. Niemand steekt de vinger op. „Niemand?” „Ik zou wel moslim willen worden”, zegt een Nederlands jongetje. „Veel van mijn vrienden zijn ook moslim.”

Voor meer informatie: tel. 050 312 31 51, of 06 2819 2619, of e-mail: synagogegroningen@hotmail.com