De elektriciteitsvoorziening is van vitaal belang voor onze samenleving. Elektriciteit is een uniek product: een hoogwaardige energiedrager die gemakkelijk en schoon in allerlei andere vormen van energie (licht, beweging, informatie-uitwisseling, warmte en muziek) kan worden omgezet. Vrijwel alles draait op elektriciteit. Onze afhankelijkheid ervan beseffen we pas goed als we geconfronteerd worden met een stroomstoring. Vooral als die wat langer duurt.Op dit moment behoort de Nederlandse elektriciteitsvoorziening tot de betrouwbaarste van Europa (en ter wereld). Dankzij de inzet van de elektriciteitssector is in de vorige eeuw een robuust systeem gebouwd van voldoende productiemiddelen én sterke netwerken. Juist de combinatie van beide onderdelen vormt een krachtig geheel. Productiemiddelen en netwerken kunnen alleen dankzij elkaar functioneren. Ze kunnen niet als losse onderdelen worden beschouwd.

De splitsingswet moet worden gezien in het verlengde van de liberalisering van de energiesector. Overigens heeft die vrijmaking van de markt niet opgeleverd wat bij de introductie ervan is beloofd, namelijk: lagere energieprijzen en een betere dienstverlening. Over het laatste valt nog te twisten. Over de toegezegde prijsdaling is iedereen het echter eens. Die is een loze belofte gebleken. Weliswaar kunnen de prijsstijgingen niet louter aan de liberalisering worden toegeschreven, maar de prijsstijgingen volledig los daarvan zien, doet ook geen recht aan de situatie.

Domineren
Als gevolg van de liberalisering heeft een aanzienlijke marktconcentratie plaatsgevonden, zowel in Nederland als in Europa. Het aantal marktpartijen is fors afgenomen. En het eind ervan is niet in zicht, zeker niet als de splitsingwet doorgaat. Want over ten minste één ding zijn zowel voor- als tegenstanders van de splitsingswet het eens. Als de splitsing doorgaat, zullen de productie- en leveringsbedrijven die dan volledig los komen te staan van het netwerkbeheer snel door buitenlandse energieconcerns worden ingelijfd. Zelfs een mogelijke fusie van Essent en Nuon vormt dan geen partij ten opzichte van Europese reuzen als EdF, RWE en Eon.

Minder bedrijven betekent minder concurrentie. En minder concurrentie betekent hogere prijzen. Het gevaar van marktconcentratie is dat op lange termijn een handjevol Europese spelers de energiemarkt volledig domineren en dat zij hun marktmacht aanwenden om schaarste op te zoeken met als doel prijzen op niveau te houden dan wel te verhogen. Schaarste gaat echter ten koste van de betrouwbaarheid van de elektriciteitsvoorziening.

Elektriciteit is namelijk niet op te slaan (in tegenstelling tot aardolie of aardgas). Vraag en aanbod van elektriciteit moeten continu in evenwicht zijn. Vandaar dat er altijd reserve in het aanbod wordt aangehouden om uitval van productie op te vangen. Aansturing op schaarste tussen aanbod en vraag zorgt dus niet alleen voor hogere prijzen maar brengt ook de betrouwbaarheid ernstig in gevaar.

De liberalisering is niet gemakkelijk terug te draaien. Vanuit de huidige situatie moeten we verder. Het is echter niet verstandig om willens en wetens verder de weg te bewandelen van toenemende marktconcentratie, stijgende energieprijzen en afnemende betrouwbaarheid. Dit temeer omdat vrijwel iedere regering onderkent dat energievoorziening en politiek niet los van elkaar zijn te zien.

Miljardenklap
Op het gebied van de gasvoorziening wordt dit in Nederland onderkend. Op het gebied van de elektriciteitsvoorziening lijkt echter nog sprake te zijn van een bewustwordingsproces. Dit is merkwaardig, gelet op het gegeven dat elektriciteit minstens zo belangrijk is voor het maatschappelijk functioneren als aardgas.

Energie en politiek zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het is onverstandig beide zaken te ontkoppelen. Toch gaat dit laatste voor de elektriciteitsvoorziening gebeuren als de splitsingswet wordt goedgekeurd. Een gevolg van splitsing is namelijk dat de elektriciteitsproductiemiddelen en handelsactiviteiten aan grote buitenlandse geïntegreerde energieconcerns worden uitgeleverd. Ofwel: de politiek geeft haar zeggenschap over een onmisbaar onderdeel van de elektriciteitsketen volledig uit handen. Op korte termijn zullen de effecten nauwelijks merkbaar zijn. Maar op langere termijn des temeer. En wie meent dat het in handen houden van de elektriciteitsnetwerken voldoende is, zal bedrogen uitkomen. Netwerken zonder productie stellen namelijk niets voor.

Het argument dat splitsing goed is voor de consument (lagere energieprijzen), is zwak. Aan het begin van de liberalisering is dit ook gezegd. De praktijk heeft het uitgewezen. Integendeel, de energieprijzen gaan juist verder stijgen als de splitsingswet doorgaat. Behalve aan het argument van toenemende schaarste valt ook te denken aan de miljardenclaims van Amerikaanse bedrijven met betrekking tot de afwikkeling van de zogeheten Cross Border Leasecontracten (CBL) alsook de reorganisatiekosten. Niemand kan het zich permitteren om een sector een ’miljardenklap’ te laten incasseren zonder merkbare gevolgen. En uiteindelijk betaalt de consument het gelag.

Eenparig
Het lijkt er sterk op dat de splitsingswet een prestigekwestie is geworden tussen de minister van Economische Zaken (EZ) enerzijds en de energiebedrijven anderzijds. Dit is jammer. Het werkt bovendien contraproductief. In plaats van te vechten om het gelijk over de laatste verfijningslag van de ordening van de markt, is het verstandiger om de krachten te bundelen en zich eenparig te richten op energievraagstukken die werkelijk relevant zijn, zoals afnemende voorzieningszekerheid en energietransitie. Zoals paard en wagen aan het begin van de vorige eeuw zijn ingewisseld voor de auto, zo zal in deze eeuw onze energievoorziening noodgedwongen omgevormd moeten worden van fossiel naar duurzaam georiënteerd.

De energiebedrijven hebben eind november de minister van EZ aangeboden serieus werk te maken van verduurzaming in ruil voor een bezinningsperiode op de splitsingsplannen. Daarmee is vanuit de energiesector een oplossingsrichting aangeboden. Op 13 februari is het debat over de splitsingswet gepland. De Tweede Kamer is dan aan zet. Het is te hopen dat deze in staat is de minister ervan te overtuigen dat splitsing van energiebedrijven een heilloze weg is, waar de consument slechts de dupe van wordt. Verandering van inzicht ontsiert een mens niet. Integendeel: het is een dwaas die nooit van mening verandert.

auteur is directeur van Meeuwsen Power System Consultancy BV en in de energiesector werkzaam als zelfstandig raadgevend ingenieur.