Het is echt aan de „drive” van De Reus te danken dat de bundel er nu ligt, merkte directeur Arjen van Trigt van uitgeverij Boekencentrum op. „Het boek móést er komen, al zou het nog tien, vijftien jaar duren.”„Dit is een mooie dag!” zo begon prof. dr. G. G. de Kruijf, kerkelijk hoogleraar christelijke ethiek in Leiden, zijn toespraak. „Gereformeerde theologen laten zien hoe goed Miskotte eigenlijk is.”

”Het tegoed van Miskotte”, luidt de titel van de bundel, met als ondertitel ”De actuele betekenis van zijn denken voor de gereformeerde theologie”. De gereformeerde theologie heeft eigenlijk altijd wel een raakvlak gevoeld met Miskotte (1894-1976), constateerde prof. De Kruijf, „net als omgekeerd. Maar hij is nooit echt breeduit opgenomen. Dat had misschien toch strategisch-kerkelijke redenen: hij verkeerde in een andere regio van de Nederlandse Hervormde Kerk. Dat gaf reserves.”

Maar, zei de Leidse hoogleraar, „bij het verhevigen van de storm moeten alle hens aan dek. En dat niet alleen, soms is er ook iemand die juist in de storm een meerwaarde heeft ten opzichte van de rest van de bemanning. Juist hem heb je nodig. En dat is eigenlijk wat in deze bundel gesteld wordt.”

Een ander vat

Toch hadden de auteurs die aan ”Het tegoed van Miskotte” meewerkten, wel een tikje kritischer mogen zijn, meent prof. De Kruijf. „Want je moet je toch ook bewust blijven dat Miskotte écht uit een ander vat tapt dan uit de gereformeerde orthodoxie.”

Degene die dat het meest onder ogen ziet, zei hij, is dr. G. van den Brink. „Hij ziet terecht toch echt een probleem in de aangenomen evenredigheid van rechtvaardigheid en liefde als Gods eigenschappen. Dat is meteen geen geringe kwestie. Ze bepaalt zo’n beetje de hele toonzetting van de theologie. En dat bracht een vorige generatie begrijpelijkerwijs toch tot reserve.”

Het roept bij prof. De Kruijf de vraag op „of Miskotte voor velen die zich door hem voelen aangesproken niet de loopplank vormt uit het schip van de gereformeerde orthodoxie de reddingsboot in, om het vege lijf van het geloof te redden. Zo is het voor mij geweest en ik vind het geen schande. Maar lukt het wel om op dat grote schip te blijven als je dit soort nood ervaart?”

Hier gebeurt wat

Ook prof. dr. A. Baars, hoogleraar aan de Theologische Universiteit Apeldoorn, was gevraagd een reactie te geven op het boek. Het werden „enkele mijmeringen.”

In zijn ogen zijn de scribenten in elk geval „niet in de fout vervallen dat zij zich schuldig maken aan overdreven heiligenverering.”

Wel hadden zij ook van hem hier en daar nog wel wat verder door mogen vragen. „Ik had het bijvoorbeeld niet verkeerd gevonden als Miskottes visie op de verkiezing wat breder was doorgemeten.”

Wat spreekt ons eigenlijk zo aan in Miskotte, was de vraag die prof. Baars opwierp. Het zal niet zijn taalgebruik zijn, dat is nogal barok. „En toch spreekt hij aan. Van eenvoudige kerkgangers wordt verteld dat zij naar de diensten waarin Miskotte voorging, bleven komen. Niet omdat ze alles begrepen. Maar omdat ze wisten: „Die man heeft wat te zeggen”, „Hier gebeurt wat.””

Met een dergelijke verklaring kunnen we echter niet volstaan, aldus de christelijke gereformeerde hoogleraar. Hij stemde in met een opmerking van prof. De Kruijf: „Wanneer wij willen proberen het zelfstandige en actuele gehalte van Miskottes werk te peilen, dan zou ik het willen zoeken in zijn gave om de spanningen van het geestelijk leven van de Europese tijdgenoot te vertolken als spanningen waarin de God van Israël werkzaam is.”

Het wachten is nu op een theologische biografie van Miskotte, zo wordt ergens in de bundel opgemerkt. En die moet er zeker komen, zei prof. Baars. „Als daarna maar iemand zich waagt aan een boek over Miskotte en de bevinding. Ik weet al een titel: ”Verborgen omgang” - en ik verwijs naar de kleine excurs daarover in de dissertatie van prof. dr. M. J. G. van der Velden.”

Prof. Van der Velden: hij mocht de verschijning van de bundel, waaraan ook hij een bijdrage leverde (”Miskotte over de Afscheiding en de Doleantie”), niet meer meemaken. Vorig jaar overleed hij. Zijn weduwe, J. van der Velden-de Kreij, kreeg gistermiddag het eerste exemplaar aangeboden.

„Ik hoop”, zo zei zij, „dat dit boek de weg zal banen, of verbreden, voor het gedachtegoed van Miskotte. En daar reken ik zeker ook zijn preken bij.”