Samen met de eveneens snel groeiende staatsoliemaatschappij Rosneft zal de eveneens door de staat gecontroleerde gasmammoet een steeds grotere sleutelrol gaan spelen in de energievoorziening van het Westen, met name in West-Europa.Gezien de voorgeschiedenis van beide bedrijven, hun nauwe verwevenheid met het Kremlin en hun weinig transparante bedrijfscultuur is enig wantrouwen jegens een dergelijke sleutelpositie op zijn plaats. Het is in dit verband opmerkelijk dat zowel Rosneft als Gazprom zijn recente schaalvergroting en versterking van zijn machtspositie mede te danken heeft aan megaleningen van westerse banken, zelfs de grootste uit de Russische geschiedenis.

Het hoge kosten makende Gazprom was alleen in staat het ruim 10 miljard euro kostende Sibneft te kopen door een lening van ongeveer hetzelfde bedrag af te sluiten bij een groep westerse banken onder leiding van ABN AMRO en Dresdner Kleinwort Wasserstein. Het financieel nog minder evenwichtige Rosneft, dat eind vorig jaar via een dubieuze veiling eigenaar werd van de belangrijkste productiecapaciteit van het onder vuur liggende olieconcern Yukos, heeft onlangs bij dezelfde banken eveneens een multimiljardenlening afgesloten.

De weinig transparante bedrijfscultuur en de dubieuze rol rol die deze energieconcerns de afgelopen jaren hebben gespeeld in de Russische politiek, leggen het blijkbaar af tegen de enorme olie- en gasreserves waarover beide bedrijven de beschikking hebben gekregen.

Gazprom speelde de afgelopen jaren een sleutelrol in Poetins politiek om een einde te maken aan de onafhankelijke pers in Rusland. Via Gazprom neutraliseerde het Kremlin de invloedrijke en kritische televisiezender NTV evenals een aantal invloedrijke onafhankelijke en kritische kranten. Gazprom is inmiddels eigenaar van een groot aantal Kremlingezinde media, wat overigens een snelgroeiende kostenpost betekent voor het gasconcern.

Ook gebruikt het Kremlin het bedrijf nadrukkelijk om zijn invloed te versterken in de voormalige Sovjetrepublieken. Het biedt die landen Gazpromgas tegen een gereduceerde prijs in ruil voor meer loyaliteit aan Moskou. Het is in dit verband niet toevallig dat de voormalige Gazprombaas Viktor Tsjernomyrdin eerst Russisch premier en nu Russisch ambassadeur in Oekraïne is geworden: Gazprombelangen en Russische staatsbelangen gaan letterlijk hand in hand.

Ook in personele bezetting komt dit tot uitdrukking. Poetins stafchef Dmitri Medvedev is voorzitter van het concern, Poetins vroegere collega en vriend Aleksej Miller de topman. Het bijna nog als een Sovjetministerie functionerende mammoetbedrijf kenmerkt zich door een enorme bureaucratie met de daarbij behorende grote inefficiëntie en onduidelijke interne machtsverhoudingen. Hoewel de leiding al jaren hervormingen en meer transparantie belooft, behoort het gasconcern volgens een recent rapport van de OESO nog steeds tot de meest ondoordringbare bedrijven van Rusland.

Ook de staatsoliemaatschappij Rosneft heeft een dergelijke dubieuze reputatie. Dit tot voor kort nog kleine olieconcern kenmerkt zich al jaren door een zeer ondoelmatige bedrijfsvoering. Tegelijkertijd levert het voor extreem lage prijzen olie aan de overheid, die het bedrijf dan ook koestert.

Rosnefttopman Sergej Bogdantsjikov geldt op zijn beurt weer als een uiterst loyale Kremlintopman. Bogdantsjikov is samen met Rosneftbestuursvoorzitter Igor Setsjin, een van Poetins meest naaste Kremlinmedewerkers en net als de president een voormalig KGB-agent, verantwoordelijk voor de dubieuze en door niemand anders aangedurfde aankoop eind vorig jaar van Yukos’ grootste productiebedrijf Yuganskneftegaz.

Dit betekende het definitieve einde van het eens meest transparante en winstgevende olieconcern van Rusland. Het Kremlin heeft hier doelbewust naar gestreefd en Rosneft gebruikt als belangrijkste pion in dit spel. Het is nog steeds onduidelijk hoe het armlastige Rosneft de ruim 9 miljard dollar heeft gevonden om deze deal te bekostigen. In de Russische pers zijn er inmiddels documenten opgedoken die suggereren dat het geld rechtstreeks van het Kremlin afkomstig zou zijn geweest.

Hoewel er vanwege deze overname nog steeds internationale juridische procedures tegen Rosneft lopen, zal het bedrijf vrijwel zeker ook de overgebleven productie-eenheden van Yukos, Samaraneftegaz en Tomskneft, overnemen. Hierdoor zal het bijna een kwart van de Russische olieproductie en -export gaan beheersen en het grootste olieconcern van Rusland worden.

Overigens is er ook binnen Rusland zelf ontevredenheid over het functioneren van Rosneft. Zo is de Russische rekenkamer eerder dit jaar nog een uitgebreid onderzoek begonnen naar het bedrijf vanwege fiscale onregelmatigheden en financiële inefficiëntie. Maar zoals te verwachten is daar geen negatieve conclusie uit getrokken, want daarvoor is ook de rekenkamer te loyaal jegens het Kremlin.