De onderste verdieping van de synagoge ligt exact op de hoogte van de vijver achter het gebouw. Het water weerspiegelt in de ramen van de sjoel, waarin joodse mannen, vrouwen en kinderen op sabbat bijeenkomen voor de wekelijkse viering.De „schoenendoos” is een ontwerp van Bjarne Mastenbroek van het Amsterdamse architectenbureau SeARCH, dat onder meer ook voor de Nederlandse ambassade in Addis Abeba in Ethiopië en het Posbankpaviljoen in Rheden tekende. De nieuwe synagoge verrijst op een steenworp afstand van het huidige gebouw aan de rand van de Amsterdamse Rivierenbuurt, ingeklemd tussen de Rai, het spoor en de snelweg A10.

Details van de nieuwe synagoge zijn nog niet bekend. In ieder geval zal de symboliek niet ontbreken, verzekert Mieke van Praag, voorzitter van de Amsterdamse LJG. „We denken erover om uit de oude synagoge een gedeelte van de ’gebrande’ stenen -die verwijzen naar de shoa- mee te nemen. Hetzelfde geldt voor de witte pilaren met daarop de Tien Geboden.”

Het nieuwe synagogecomplex krijgt behalve een sjoel ook een gemeenschapsruimte, een café, een leeszaal en meerdere leslokalen. Het moet een Joods cultureel centrum worden, waar lezingen worden gehouden en waar mensen een kopje koffie kunnen gaan drinken en „even met elkaar smoezen.”

Verder gaat de joodse gemeente de grote zaal, waar zo’n 500 mensen in kunnen, exploiteren. Dan kunnen er ook conferenties, cursussen of concerten worden gehouden.

Van den Ende
Als alles goed gaat, kan in augustus de eerste paal van de nieuwe synagoge de grond in. Het huidige gebouw is te klein. De liberaal joodse gemeente in Amsterdam heeft zo’n 1700 leden -of ”mensenkinderen” zoals Van Praag hen noemt- en met name op de hoge feestdagen is er ruimtegebrek. De parkeerplaatsen staan vol en iedereen in de sjoel wil op de voorste stoelen zitten. Om maar niets te missen van het Nieuwjaarsfeest, de Grote Verzoendag of het Loofhuttenfeest.

De doorslag gaf een aanbod van theaterproducent Joop van den Ende. Hij wilde de grond waarop de huidige synagoge staat kopen om er een musicaltheater te bouwen, inclusief kantoren en een hotel. Het is ook niet het minste plekje waar de LGJ-synagoge staat: de Zuidas, een van de duurste bouwlocaties van Nederland.

Van Praag: „Uiteindelijk is de grond aan de gemeente Amsterdam verkocht. Daarnaast betalen Van den Ende en de gemeente ons een ”ontruimingspremie” en we krijgen de nieuwe grond voor honderd jaar in erfpacht.”

Het geld van de verkoop steekt de joodse gemeente in de bouw van de nieuwe synagoge, die daarmee voor een belangrijk deel is gefinancierd.

Een aanbod van de gemeente Amsterdam om de synagoge te vestigen in een van de panden bij het World Trade Center -ook op de Zuidas- wees de LJG van de hand. „We hebben bewust gekozen voor een vrijstaande locatie. Als je op een hoek tussen winkels en kantoren zit, is dat te onveilig.”

Streng
Het huidige gebouw van de liberaal joodse gemeente is bijna het tegenbeeld van de nieuw te bouwen synagoge: grijs, donker en gesloten. Het vierkante gebouw is opgetrokken uit bruingrijze bakstenen en doet denken aan een bastion, een veilige plaats in een onvriendelijke buitenwereld. Camera’s aan de muren houden alles wat er in de omgeving van het gebouw gebeurt in de gaten. Niemand komt er ongezien binnen.

Dat het om een synagoge gaat, is te zien aan de toren. Daarop staan in het Hebreeuws de Tien Geboden geschreven. In de muur aan de achterkant van de synagoge is in glas en lood een menora aangebracht. Aan het blauwgeschilderde toegangshek hangt een davidsster.

„Het heeft een wat strenge uitstraling”, geeft Van Praag toe. „Toen het in 1966 werd gebouwd, mocht je vooral niet laten zien dat je joods was. De gemeenschap was veel meer in zichzelf gekeerd. De gemeente werd beschuldigd van grootheidswaanzin. Zo’n gebouw voor ongeveer 500 leden was een heel waagstuk, zeker als je kijkt naar wat er allemaal was gebeurd. Na de oorlog waren er van de 130.000 joden in Nederland nog maar 30.000 over en in de jaren vijftig en zestig emigreerden velen naar Israël.”

Volgens Van Praag wordt de nieuwe synagoge „vrolijker, luchtiger en opener.” Strenge beveiliging blijft echter nodig. De joodse gemeente stemt het hele beveiligingsbeleid af met Den Haag en werkt in de dagelijkse praktijk nauw samen met de Amsterdamse politie. Bezoekers worden zo nodig gefouilleerd en ze moeten verschillende sluizen door om binnen te komen.

Lichtknopje
De LJG in Amsterdam is de grootste liberale gemeente van het land. De gemeente is aangesloten bij het Verbond van Liberale Joodse Gemeenten in Nederland, dat in totaal ongeveer 3500 leden heeft - zo’n 1500 minder dan het meer orthodoxe Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap.

Het grote verschil tussen beide stromingen ligt volgens Van Praag in de omgang met de Thora, hoewel beide groepen die zien als geïnspireerd door God. „Het systeem van regels en tradities, de halacha, die de orthodoxe joden volgen, gooien we niet overboord. We zoeken naar de relevantie ervan voor de moderne mens. In de Thora staat bijvoorbeeld dat je op sabbat geen vuur mag maken omdat dat werk is. Maar als je nu een lichtknopje omdraait, dat zien wij niet als werken.”

Wat wel of niet mag op de sabbat is vooral de verantwoordelijkheid van het individu, vindt Van Praag. „Er is meer dan één manier om joods te zijn. Iedereen geeft zijn eigen invulling, als je maar weet waarom iets wel of niet is toegestaan. De sabbat is vooral een dag van feest en vrijheid, een dag waarop je tot rust komt. Maar ook een dag tot eer van God, waarop je leert wat Hij van je wil.”