Om dit te bespoedigen besloten de toenmalige burgerpresidenten José Sarney (Brazilië) en Raul Alfoniin (Argentinië) de ontluikende economische krachten van hun landen te bundelen in een regionaal vrijhandelsblok. De zogeheten Verklaring van Iguazu -genoemd naar het grensstadje waar beide visionaire staatshoofden elkaar twee decennia terug ontmoetten- resulteerde in de oprichting van het vrijhandelsblok Mercosur. Ook Uruguay en Paraguay mochten zich direct bij het pact aansluiten.De Europese Gemeenschap (voorloper van de Europese Unie) stond en staat model voor Mercosur. Maar in de praktijk blijkt dat ook het volgen van een beproefd voorbeeld niet eenvoudig is. „Mercosur liep te hard van stapel, struikelde, ligt plat op de grond en kan maar niet overeind komen”, zo verwoordt de Argentijnse econoom Felipe de la Balza de geschiedenis van het vrijhandelsblok. De la Balza was twintig jaar geleden betrokken bij de onderhandelingen die aan de Verklaring van Iguazu vooraf gingen. Nu maakten de presidenten Sarney en Alfonsin het zichzelf ook niet makkelijk door te bepalen dat Mercosur niet alleen een vrijhandelspact zou zijn maar ook een douane-unie. In de visie van de oprichters zouden de lidstaten hun beleid harmoniseren en binnen afzienbare termijn komen tot een volledige economische integratie, compleet met een bovennationale munt.

Zoals vaker in Zuid Amerika is het grotendeels bij goede bedoelingen gebleven. Debet daaraan is vooral Brazilië, dat Mercosur vanaf het allereerste uur zag als een middel om zijn hegemonie in de regio te verstevigen en uit te bouwen. Ook misbruiken de Brazilianen het vrijhandelsblok als een barricade tegen initiatieven van de Verenigde Staten om de vrije uitwisseling van goederen en diensten in Noord-, Midden- en Zuid-Amerika te bevorderen.

In de praktijk functioneert Mercosur als een vergroot Brazilië. De Argentijnen hebben niet veel in te brengen, terwijl Uruguay en Paraguay volgens de autoriteiten in Brasilia eigenlijk alleen maar blij mogen wezen dat zij destijds niet over het hoofd zijn gezien.

Argentinië heeft een uitzonderlijk hoge prijs betaald voor zijn lidmaatschap. Het land verloor en verspeelde een aanzienlijk deel van zijn industrie. Economen in Brazilië schrijven dat toe aan het onvermogen van Argentijnse ondernemers om te innoveren en te investeren. Wat zij vergeten te vermelden is dat de Braziliaanse regering de afgelopen jaren bij herhaling haar munt liet devalueren om zodoende de concurrentiepositie van het land te versterken. Wanneer dit niet meteen het beoogde effect sorteerde en Argentijnse importen stuitte, twijfelden de Brazilianen geen moment om de grenzen domweg te sluiten voor de aanstootgevende producten.

Wanneer de getergde Argentijnen met vergelding in de vorm eigen handelsbeperkingen dreigden, was het Mercosurhuis meestal te klein voor de Braziliaanse verontwaardiging. De crisis waarin Argentinië vier jaar geleden terechtkwam, en die het land uiteindelijk dwong de tot dan sterke peso te devalueren, is welhaast een direct gevolg van de scheefgroei in de machtsverhoudingen binnen Mercosur.

„Brazilië kan geen mededogen of zelfs ook maar begrip opbrengen voor zijn handelspartners. Het land heeft louter oog voor het eigenbelang. Dat is op zich prima, maar dan moet de regering in Brasilia niet pretenderen economische integratie na te nastreven”, zo vindt Felipe de la Balza.

Vandaag ontmoet president Lula da Silva van Brazilië in hetzelfde Iguazu zijn Argentijnse ambtsgenoot Néstor Kirchner om de twintigste verjaardag van de verklaring die hun voorgangers tekenden luister bij te zetten. Beide staatshoofden kunnen wellicht een zuur lachje voor de officiële foto opbrengen. Maar Mercosur stelt thans weinig meer voor. De regeringen van Brazilië en Argentinië erkennen dat ook met zoveel woorden door thans te werken aan een gezamenlijk document dat elk van de lidstaten van Mercosur het recht geeft om de vrijhandel op te schorten wanneer bepaalde minder sterke economische sectoren „een aanpassingsperiode” nodig hebben om verscherpte concurrentie het hoofd te kunnen bieden. „Dit nieuwste conceptakkoord leest als de doodssteek voor het Mercosur en formaliseert het protectionisme dat altijd al bestaan heeft binnen het blok”, zo concludeert Felipe de la Balza.