Religie is iets voor thuis, stelde VU-docent Fouad Laroui, die naar eigen zeggen de Koran uit zijn hoofd kent. „Ik ben tegen alle vormen van inmenging van religie in de politiek.” Umit Tas, voorzitter van de stichting Islam en Dialoog, achtte het onmogelijk religie uit het publieke domein te verbannen. „Er is behoefte om over religie te spreken, op school of op het werk”, zei hij. Na veel lezingen en gedebatteer bleef de vraag welke positieve invloed religie in de samenleving kan hebben vrijwel onbeantwoord, zo klonk een zucht van een bezoeker achter de microfoon.Dr. Erik Borgman, directeur van het Heyendaal Instituut van de Radboud Universiteit Nijmegen, stelde de zaken in de openingslezing scherp. „We horen van alle kanten dat we van religie afmoeten om het vrije woord de ruimte te geven. Het is echter vooral de afkeer van religieuze verschillen die op dit moment leidt tot afgoderij”, zei de theoloog.

Het liberale fundamentalisme beheerst volgens hem de publieke discussies en autonomie en scepsis zijn de goden. „Onderwerping aan en inzet voor een ordening die niet van deze wereld is, gelden klaarblijkelijk als godslasterlijk.” Hij noemde het ongehoord dat religies voordurend worden aangeklaagd vanwege hun geweld, na een twintigste eeuw waarin miljoenen werden vermoord. „Niet in naam van de religie, maar in naam van volstrekt seculiere ideologieën.”

Hij nam het de christelijke kerken kwalijk dat zij zichzelf zo weinig maatschappelijk opvatten, terwijl zij geloven dat „de aarde van God is en al haar bewoners, en niet alleen de zielen van de individuele gelovigen.”

Borman pleitte voor onderwerping, zoals ook de islam die kent. „In religieus opzicht is de vraag van het menselijk bestaan niet: Waar ga je voor? maar: Waar buig je voor? Onderwerping aan dat wat werkelijk respect verdient. Uiteindelijk is het hele idee van democratie en mensenrechten op een dergelijke onderwerping gebaseerd.”

Drs. Herman Vuijsje besprak in een column het knielen in de religie. Borgmans pleidooi voor een eerherstel voor buigen en knielen wierp hij van zich. Hij kon zich niets voorstellen bij „een menigte die zich collectief in het stof werpt voor een machtig heerschap. Zeker niet in een land waar we alleen nog bukken in de fitnessruimte.”

We kunnen de geschiedenis niet terugdraaien en die gaat alleen vooruit, stelde hij. „We hebben ons in Nederland steeds meer opgericht, tegen onze werkgevers bijvoorbeeld. En zelfs de priesters knielen niet meer.”

Nienke van Dijk, directeur van de Haagse stichting Stad en Kerk, kon zich wél iets voorstellen bij het achterlijke denkbeeld dat veel mensen hebben bij religie. Er zijn volgens haar veel voorbeelden van religieus gefundeerd geweld. Ze sloot ook aan bij de actualiteit en noemde het een blamage dat christenen de SGP niet hadden weten te overtuigen van het feit dat vrouwen in de politiek moeten kunnen participeren. „De overheid moet nu de kolen uit het vuur halen.”

Prof. dr. Bart Tromp stelde in zijn betoog dat een beroep op religie geen politiek argument is. Voor de recente discussie over Intelligent Design die minister Van der Hoeven aanzwengelde, had hij geen goed woord over. Dit „moderne bijgeloof” is voor hem een voorbeeld van een manier waarop religie het politieke domein betreedt.

Volgens Borgman zijn de grenzen van kerk en staat niet duidelijk. „Ik heb nog nooit zo vaak een beroep horen doen op de scheiding van kerk en staat als de laatste jaren.” Het blijft voor religie een probleem om naar buiten te treden, aldus de theoloog. „Ik zie graag meer debat hierover.”

Het onderwijs in Frankrijk noemde Laroui, die er zelf geschoold is, een goed voorbeeld van een strikte en geslaagde scheiding van religie en staat. Borgman verzette zich daartegen: „Juist een pluralistische maatschappij is erbij gediend dat er bijzonder onderwijs is. Religie wordt gevaarlijker als die zich niet openbaar moet verantwoorden.”

Tromp vond het onderwijs geen goed voorbeeld. „Het gaat daarbij om het recht naar eigen inzicht scholen op te richten. Dat hoeft niet per se een religieus oogmerk te zijn.”