Achter in de Amersfoortse weggeefwinkel -gevestigd in een voormalige peuterspeelzaal naast een immens bouwterrein- bevindt zich de ’bibliotheek’. Honderden boeken staan keurig gerangschikt op de plank. Uiteenlopende genres zijn aanwezig: romans, psychologie, religie. Enkele werken van vooraanstaande economen springen direct in het oog. Maar ze zomaar meenemen, zonder te betalen…Het mag. Maar toch voelt dat een tikkeltje vreemd. Zelfs voor een Nederlander. Maranke Spoor (32), in 2003 mede-initiatiefneemster van de winkel, proeft de vertwijfeling. „Dat is nu precies wat we willen bereiken: mensen in verwarring brengen. Hun laten zien dat het allemaal ook anders kan.”

De weggeefwinkel -mensen kunnen hier gratis hun overbodige spullen kwijt, anderen nemen die voor niks weer mee- is in Nederland hard op weg om een begrip te worden. Als paddenstoelen schieten ze uit de grond en de belangstelling is, als we de initiatiefnemers mogen geloven, enorm. Werd in 1999 in Leiden de eerste winkel geopend door het anarchistisch anti-EU-collectief Eurodusnie, inmiddels zijn er al meer dan twintig weggeefwinkels kriskras door Nederland verspreid. Veelal gevestigd in kraakpanden, die onlosmakelijk verbonden lijken met de veelal links georiënteerde oprichters.

Hoewel ze er wel een beetje op lijken, onderscheiden Weggeefwinkels zich duidelijk van kringloopwinkels, benadrukt Maranke. „Bij kringloopwinkels kunnen mensen ook gratis hun spullen inleveren, maar de eigenaren verdienen grof aan de verkoop ervan. Spullen worden daar soms tegen schandalig hoge prijzen verkocht. Bij ons is alles gratis. Hier kún je niet eens iets afrekenen. Geld is in de weggeefwinkel volstrekt waardeloos.”

Van concurrentie tussen beide initiatieven is volgens Maranke geen sprake. „In iedere wijk kan wel een kringloop- of weggeefwinkel gevestigd zijn. Er is zo veel te veel. Wekelijks sturen we zo’n tien vuilniszakken vol kleding naar het buitenland. We krijgen veel, we kunnen het hier gewoon niet kwijt.”

Waar sommige weggeefwinkels zich specifiek richten op armen en hulpbehoevenden, staat de deur van de Amersfoortse winkel voor iedereen wagenwijd open. „Natuurlijk hopen we arme mensen te kunnen helpen, maar we proberen vooral te stimuleren dat spullen worden hergebruikt. We willen hiermee een tegenwicht bieden aan de heersende westerse cultuur van overconsumptie en verspilling.”

Iedere zaterdag -de winkel is dan geopend van een tot vijf uur- is het een drukte van belang, zegt Maranke. „Gemiddeld bezoeken dan zo’n 150 mensen de weggeefwinkel. Al ruim voor openingstijd staan mensen voor het hek te wachten.”

Klanten van divers pluimage, zo blijkt. „Hulpbehoevenden, kinderen alleen, maar ook zakenlui die slechts voor een boekje komen.”

Een derde komt wat brengen, twee derde neemt wat mee. „Bezoekers waarderen het initiatief enorm”, zegt Maranke. „Laatst kwam er een oud vrouwtje de winkel binnen. Doordat ze alleen een bijstandsuitkering kreeg, had ze maar weinig te besteden. De tranen sprongen in haar ogen toen ze hier een prachtige jas vond die ze zomaar mee mocht nemen.”

Toch zijn er ook individuen die misbruik maken van het goed bedoelde initiatief. „We hebben wel eens last van handelaren. Die komen hier rondneuzen en kiezen de mooiste spullen uit om ze vervolgens weer door te verkopen.”

Om dit oneigenlijke gebruik van de weggeefwinkel tegen te gaan, is het aantal producten dat mag worden meegenomen gemaximeerd tot drie stuks. Ook moet de klant zijn keuze motiveren. Maranke: „Stel je daar niet te veel bij voor. Als iemand een broek mooi vindt en graag wil dragen is dat al prima. En wanneer een bezoeker duidelijk maakt dat hij naast drie artikelen echt nog meer nodig heeft, doen we daar ook niet moeilijk over.”

Dure apparaten zoals wasmachines, fornuizen, magnetrons en fietsen worden in een aparte ruimte bewaard. Verstopt voor al te begerige ogen. „Die producten willen we alleen aan mensen geven die ze echt goed kunnen gebruiken. Iemand die niet naar zulke artikelen vraagt, heeft ze ook niet nodig.”

De ongebreidelde kooplust in de decembermaand is Maranke ieder jaar weer een doorn in het oog. „Zaterdag is het wereldwijd niet-winkeldag. We gaan dan met een mobiele weggeefwinkel het centrum in om mensen te bewegen het winkelen eens een dagje over te slaan. Als je een nieuwe trui zoekt, hoef je je geld echt niet uit te geven. Je kunt ook hier komen kijken.”