De grote verjongingskuur voor het imposante monument blijft echter beperkt tot de binnenkant. De zandstenen gevel zal ook na afloop in 2008 nog even grijs zijn.Belangrijke reden om de buitenkant niet ook aan te pakken is gebrek aan geld, zegt projectleider Cees van den Boer van de Rijksgebouwendienst (RGB). „Maar minstens zo zwaar woog dat er eigenlijk geen goede techniek bestaat om zandsteen te reinigen.” Ook speelt er volgens hem een inhoudelijke discussie. „Moet een gebouw van 350 jaar er altijd uitzien alsof het drie dagen geleden is opgeleverd? Of mag je ook zien dat de tijd er overheen is gegaan? Wij vinden van wel.”

Woensdag werden de renovatieplannen gepresenteerd in het nu volledig leeggehaalde paleis. Het project kost in totaal 69 miljoen euro, wat wordt betaald door het ministerie van VROM. Eigenaar is de Rijksgebouwendienst, ongetwijfeld Nederlands grootste beheerder. Van de 7 miljoen vierkante meter vloeroppervlakte waarop de dienst toeziet, bestaat 1 miljoen uit monumenten. Onderhoud ervan is een speciale tak van sport, zegt directeur projecten Jaap ’t Hart. „Vooral vanwege de diversiteit. Dat varieert van Muiderslot en Binnenhof tot de Arnhemse koepelgevangenis.”

En het Paleis op de Dam dus. Ooit getipt als achtste wereldwonder, temeer omdat architect Jacob van Campen het in 1665 bouwde op exact 13.659 palen. Het is ook een van de belangrijkste Nederlandse monumenten uit de Gouden Eeuw. Dat is te merken aan het interieur -de inrichting duurde tot in de achttiende eeuw- en de kunstige gevel van zandsteen.

Wat het onderhoud betreft is het gebouw minder prijzenswaardig. Onderzoek bracht volgens architect Mol diverse onwenselijke zaken aan het licht. „De riolering bleek half doorgerot. Om niet te spreken van de grote hoeveelheid asbest die overal nog zit.” Niet echt geschikt dus voor de functie van het paleis: ontvangst- en verblijfruimte bieden aan staatshoofden en andere hooggeplaatste gasten van de koninklijke familie.

Rondom de exacte inhoud van de renovaties hangt enige geheimzinnigheid. De RGB wil er niets over kwijt. Hetgeen ongetwijfeld te herleiden is tot de hooggeplaatste gebruikers van het gebouw. Geen rondleidingen dus voor de verzamelde pers om de conditie van het gebouw te bekijken. Architect Mol: „Maar om u toch een beeld te geven: Kent u die ouderwetse straalkacheltjes aan het plafond, met zo’n touwtje? Dat is de huidige verwarming in de douches. En een onderkomen voor staatshoofden heeft er dan drie.”

Architect Van Campen had wellicht meer grandeur in het gebouw gestopt als hij geweten had dat het ooit een paleis zou worden. Hij bouwde het echter als stadhuis van Amsterdam. De Frans-Nederlandse koning Lodewijk Napoleon wilde er daarentegen per se een paleis van maken. Hij liet er naar verluidt zelfs de waag op de Dam voor slopen, omdat die in het zicht stond.

De oorspronkelijke bedoeling verklaart diverse eigenaardigheden van het gebouw. Zoals de krappe onderkomens voor lakeien, eigenlijk bedoeld voor zeventiende-eeuwse klerken. Mol: „Die moeten bij een staatsbezoek met z’n vijven op een kamer slapen. En dan delen ze één douche en toilet, op de gang.”

De renovatie is in twee gedeelten gehakt. De eerste tien maanden zijn bestemd voor een grote reinigingsoperatie, waarbij de grote hoeveelheden asbest in het gebouw worden verwijderd. De aanwezigheid van het inmiddels verboden bouwmateriaal is de eigenlijke aanleiding voor de renovatie. Maar ook de oude waterleidingen zijn hard aan vervanging toe, wegens legionellagevaar. De RGB zegt daar alert op te zijn en alle leidingen in het paleis regelmatig door te spoelen.

Het tweede gedeelte behelst de uiteindelijke renovatie: het vernieuwen van leidingen en de gehele verwarmingsinstallatie en het invoeren van diverse beveiligingsmaatregelen. Over het laatste kan de architect weer niets zeggen. „Dat onderwerp valt onder de geheimhoudingsplicht. Ook voor de bedrijven die hier werken. Daarover zijn met hen stevige contracten getekend.”

De huidige renovatie gaat grondig gebeuren, zo veel is duidelijk. Dat werd tijd ook, vindt projectleider Van den Boer: „De oude verwarming stamt nog uit de jaren zestig. Zoiets is na 15 jaar al niet meer rendabel en na 25 jaar helemaal afgeschreven. Maar na alle vernieuwingen kan het paleis er als het moet weer honderd jaar tegen.”