De Vrije Universiteit bestaat deze maand 125 jaar en dat vonden betrokkenen voldoende aanleiding om een paar jubileumuitgaven uit te brengen. Zo komt er een wetenschappelijk gedenkboek, geschreven door prof. dr. A. Th. van Deursen. Het boek wordt morgen, bij de dies natalis gepresenteerd. Daarnaast verscheen er voor de universitaire gemeenschap een royaal geïllustreerde uitgave onder de titel ”Wetenschap en samenleving”. In vogelvlucht geeft dr. A. Tervoort een beeld van de Vrije Universiteit: hoe het was en hoe het nu geworden is. Er is in de universitaire wereld veel veranderd. In de tweede helft van de vorige eeuw stegen de studentenaantallen explosief. Bovendien overheerste ook onder de VU-studenten een tijd lang een op Marx georiënteerde maatschappijkritische instelling. Dat is nu weer voorbij.

Een andere ontwikkeling was de toenemende inperking van de universitaire vrijheid vanuit Den Haag. Studierendementen werden steeds belangrijker. Bij de operatie Taakverdeling en Concentratie, in de jaren tachtig, sneuvelde ook aan de VU een flink aantal studierichtingen. Onderzoeksscholen coördineren tegenwoordig het wetenschappelijk onderzoek. Naast de directe financiering van het universitair onderzoek door het departement werden de tweede en de derde geldstroom van groot belang. Die moeten komen van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, respectievelijk het bedrijfsleven.

Verder heeft de ict-revolutie vooral het functioneren van de universiteitsbibliotheek grondig op z’n kop gezet. Het invoeren van de catalogus in de computer was daarvan slechts een begin. Behalve de 40 kilometer aan boeken en tijdschriften die fysiek aanwezig zijn, biedt de bibliotheek thans toegang tot een oerwoud aan digitale informatie, waarbij het vooral van belang is dat oerwoud zo goed mogelijk te ontsluiten.

Identiteit
De VU was in 1880 uiterst klein begonnen. Drie faculteiten, vijf hoogleraren en een klein aantal studenten. En alles moest uit eigen middelen betaald worden. De theologische faculteit was de grootste. Zij leidde predikanten op voor de Gereformeerde Kerken. In de eerste helft van de VU-geschiedenis bleven de theologen overheersen. De niet-theologen moesten aanvankelijk hun tentamens en examens aan een openbare universiteit overdoen, omdat de VU-examens niet erkend werden. Toen de oprichter van de VU, Abraham Kuyper, in 1901 minister-president werd, kwam daar verandering in, maar hij moest er wel de Eerste Kamer voor ontbinden.

Het zijn echter niet alleen de groei van de aantallen studenten en studierichtingen, de volledige financiering uit openbare middelen en de ict-revolutie die een breuk betekenen met de eerste driekwart eeuw van de VU-geschiedenis. De identiteit van de VU is onherkenbaar veranderd. De meeste studenten zijn tegenwoordig onkerkelijk. Dat geldt wellicht ook van het grootste deel van het VU-personeel.

Regionale motieven overheersen thans bij de keuze voor een universiteit. Daarbij is het opvallend dat de VU relatief veel moslimstudenten trekt. Volgens het jubileumboek is hun aandeel gestegen tot 15 procent. Er lopen bij de VU inmiddels meer volgelingen van Mohammed rond dan van Kuyper.

De ontwikkelingsgang van de VU is welhaast spreekwoordelijk voor de aftakeling van de neogereformeerde wereld. Dat de theologische faculteit zich bij het eeuwfeest in 1980 personifieerde als een duivel in engelengewaad, is inderdaad veelzeggend.

Verzet
De auteur gaat aan deze ontwikkelingen bepaald niet voorbij, maar relativeert ze wel sterk. Destijds werd de VU opgericht uit protest tegen de geest der eeuw. In de huidige situatie zou dat kunnen betekenen dat zij zich verzet tegen de tendens om de universiteiten meer en meer te beoordelen in termen van rendement en maatschappelijke relevantie. Dat is op zich geen verkeerde stellingname, maar daarmee is men toch wel ver verwijderd van wat de oprichters van deze universiteit voor ogen stond.